TITO, prvi put među Crnogorcima: Što poželjeh, to dočekah, da dođeš u našu kuću… (foto, video) 

Na Žabljaku se 6-8. avgusta 1970. slavilo: tri decenije prvog Titovog dolaska u taj kraj i uopšte u Crnu Goru. On je, sa suprugom Jovankom, došao na svečanost. Gornja slika, iz arhiva beogradskoga Muzeja istorije Jugoslavije, napravljena je na Crnome jezeru. Crnogorski establišment tada je dočekao Tita- Blažo Jovanović, Veljko Vlahović, Veljko Milatović, Veselin Đuranović, Vidoje Žarković, general Danilo Jauković, Svetozar-Tempo Vukmanović, Luka Banović, Andrija Mugoša, Vojo Nikolić, Žarko Bulajić… šef partijske organizacije na Žabljaku Mirčeta Bulić je pozdravio goste.

Proslava je počela 6. avgusta 1970, prenosi ondašnja štampa, „kada su grupe ljudi i omladine na Žabljak sa pjesmom počeli da pristižu iz Kolašina, Mojkovca, Pljevalja, Nikšića, Plužina, Šavnika i niza drugih okolnih mjesta”, ocjenjujući da je „ovaj zbor najveća svečanost ikada održana u ovom planinskom gradiću”. 

Tito je na žabljačkom mitingu 7. avgusta 1970, euforično pozdravljan od hiljada okupljenih, kazao: „Mi ne možemo i nesmijemo zaboraviti na velike žrtve koje su dali naši narodi, među kojima i crnogorski”. 

„Ja moram da izrazim zahvalnost — posebno narodu ovoga kraja, jer je sa jednog tako malog područja u borbi za slobodu POGINULO OKO HILJADU [1.012, prim] boraca, a JOŠ 1.500 RODOLJUBA JE STRIJELJANO”. 

„Mi smo zahvalni na tim velikim žrtvama, na pokazanom herojstvu i borbenom duhu koji je vladao u crnogorskim jedinicama za vrijeme naše borbe”… 

U kući staroga ratnika Miće Žugića u Barama Žugića 7-9. avgusta 1940. održana je konferencija ogranka tada zabranjene Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) u prisustvu generalnog sekretara Tita (vidi i na linkovima ispod ovoga teksta). 

Tri decenije kasnije, 7. avgusta 1970, predveče, nakon mitinga na Žabljaku, Tito se sa Jovankom zaputio u Bare Žugića. Tamo ih je dočekala DARINKA ŽUGIĆ, tada 82-ogodišnjakinja, njezina šćer Tomana, sinovi Mihailo i Tomislav, unuci i unuke. 

„Ispunila mi se davnašnja želja”, kazala je Darinka Titu. „Što poželjeh, to dočekah: da dođeš u našu kuću”. 

Darinka Žugić je u ratu 1941-1945. izgubila troje đece. U njezinoj porodici je sedam Partizanskih spomenica ’41. 

Durmitorski kraj ciljano je odabran za, kako se kasnije cijenilo, najveći skup rukovodstva crnogorskih komunista u ilegalnosti, koji su od strane vlasti Jugoslavije Karađorđevića bili surovo proganjani, osuđivani na robije i slati u koncentracione logore (Bileća, Višegrad, etc). Tito je 1940. u Barama Žugića okupio 34 delegata koji su predstavljali srazmjerno najjači ogranak KPJ u zemlji, sa oko 1.000 članova KPJ i 3.000 pripadnika Saveza komunističke omladine (SKOJ). 

BONUS VIDEO: Dan kada je vrisnuo Josip Broz Tito

Jedno od jezgara te konspirativne i ekstremno brobene podzemne organizacije nalazilo se — podno Durmitora. 

U širem smislu, durmitorski kraj je u prvoj Jugoslaviji obuhvatao područja sadašnjih opština Žabljak, Šavnik i Plužine. Od 1932. Šavničkom je pripojen srez Pivski (Goransko). Po prostranstvu srez Šavnički bio je jedan od većih, a po broju stanovnika spadao je u najmanje. Bio je podijeljen na šest opština: – Drobnjačku (Šavnik), Planinopivsku (Pišče), Župopivsku (Goransko), Durmitorsku (Žabljak), Šaransku (Njegovuđa) i Uskočku (Boan). 

Lokalna organizacija komunista na tom istom teritorijalnom osnovu ustrojila je svoju ćeliju, mjesni komitet za srez Šavnički — na čijem su čelu od sredine 1940. student medicine David Laušević, politički sekretar i Milivoje Durković, organizacioni sekretar, članovi: – Pavle Pekić, Vojin Krstov Jauković, Vojin Đerković. 

I ovaj kraj Crne Gore, u kojem stanovništva uz rijetke izuzetke živi od stočarstva, postaje „mala Moskva”, najviše zahvaljujući đacima i studentima. 

Jedini u Crnoj Gori, srez Šavnički u prvoj Jugoslaviji nije imao gimnaziju, te su inteligentnija đeca odlazila da više škole uče na strani. Nota bene, gimnazije, a univerziteti naročito, bili su u Kraljevini Jugoslaviji komunistiički inkubatori: na primjer, bogoslovija (gimnazija) Srpske crkve na Cetinju, u tolikoj je mjeri uzgajala mlade crrnogorske komuniste da su je morali raspuštiti. 

Najkasnije 1930-ih, iako zabranjeni, komunisti i njihovi simpatizeri su perjanice u durmitorskome kraju. Preko svoje paraorganizacije „Seljačka samopomoć” otvaraju prodavnice s robom koja je jevtinija nego drugđe; pokreću kulturno-prosvjetnu djelatnost; alfa su govornici na sijelima i narodnim saborima — vašarima, grlate bundžije i fajteri tuča s žandarmerijom… 

Stojan Žugić je detaljnije pisao o tome. „Kada je Aleksandar Karađorđević 1932. pośetio Šavnik i Žabljak, uprava Zetske banovine mu je dekretom dodijelila na uživanje Crno jezero, a time i čitav šumski kompleks oko njega. Narod skoro čitavog durmitorskog kraja, a posebno tadašnje durmitorske opštine, vrlo oštro i energično je reagovao protiv takve odluke”. 

„Da bi banovina spasla svoju odluku i obraz pred dinastijom, pokušava silom terora da je održi, dovlačeći, pored postojeće žandarmerije u Žabljaku i Šavniku, znatna pojačanja iz drugih centara na Žabljak”. 

„Međutim, te mjere nijesu mogle da zastraše narod i on se jednog dana, kao po nekom vojničkom redu, dolazeći u grupama i kolonama, slio u Žabljak i njegovu najbližu okolinu (sela Pitomine, Junčev Do i Razvršje), spreman i na najteži obračun s policijom.

BONUS VIDEO: TITO…….Sta ce Ti Nemci…

Mnogi seljaci su došli i sa skrivenim oružjem ispod kaputa i kabanica. Banska, odnosno sreska vlast, sa svojim policijskim aparatom, uviđevši da je narod spreman i na najteže, i da pored više pregovora i ubjeđivanja neće da odustane od svog energičnog zahtjeva, bila je primorana da opozove svoju odluku”. 

„Tom prilikom, da bi monarh bio što više počašćen, bilo je riješeno da se Žabljaku dadne naziv ALEKSANDROVO. Međutim, narod je to ime prećutno u potpunosti odbačio” 

„Za ovaj smjeli podvig, koji se završio uspješno po narod durmitorskoga kraja”, pisao je Stojan Žugić, „krupna zasluga pripada velikom revolucionaru Jakovu Ostojiću — Magriću, kao idejnome organizatoru tog otpora” („Durmitorska partizanska republika”, 70-71). 

Prvi su poznatiji komunisti durmitorskoga kraja: – pomenuti Jakov Ostojić (1878- 1942, narodni heroj) i Radovan Golović, zemljoradnik- marksista iz Drobnjaka, te student Vuk Knežević (1908- 1941, narodni heroj); – Vojin Popović-Španac (student filozofije, dobrovoljac u španskom građanskom ratu, liše KPJ takođe član Komunističke partije Španije i oficir republikanske armije, 1941. komandant Durmitorskog partizanskog odreda, teško obolio u septembru 1942, četnici ga pronašli u Godijeljima kod Šavnika i strijeljali);- Bogdan Kotlica (1907- 1942, narodni heroj);- Miloš Žugić, Nikola Vujačić, Veljko Tomić; – Josif Malović (1919-1975, pravnik, 1946. zamjenik državnog tužioca u procesu protiv Dragoljuba-Draže Mihailovića i ostalih); – Jakov Gagović, Gojko Durutović; – Obren Blagojević (1912-2001, akademik SANU i CANU, od 1990-ih zalagao se za obnovu nezavisnosti Crne Gore)… 

Bonus video: DRUŽE TITO MI TI SE KUNEMO – DA SA TVOGA PUTA NE SKRENEMO!

Bilježi se da su u avgustu 1938. komunisti podno Durmitora poveli u Nikšić, na nasilne demonstracije protiv tadašnjega jugoslovenskog premijera Milana Stojadinovića, „oko 600 seljaka, među kojima preko 100 konjanika iz Pive”. 

Vasa Čubrilović (1897-1990), Srbin iz BiH, univerzitetski profesor i akademik, jedan od onih koje su nam, na temelju njegove lojalnosti najprije Karađorđevićima, a u drugoj Jugoslaviji Titu, preporučivali da mjere i arbitrirarju i istoriju i budućnost Crnogoraca — a ustinu zloćudno „neznaven” — tvrdio je, preko posrednika, biva, da je „u ljeto1936. godine, odmarajući se na Durmitoru, čuo kako studenti pokreću pitanje CRNOGORSKE NACIJE” („Prošlost Crne Gore kao predmet naučnog istraživanja i obrade: zbornik radova sa naučnog skupa”, CANU, Titograd, 1987, str. 516)… 

Uoči i na početku ratnoga perioda 1941, čak 205 intelektualaca podno Durmitora su registrovani ilegalni komunisti (njih 40) odnosno pripadnici Titove vojske, od čega: – 39 sa završenim fakultetom; 47 studenata; 18 učitelja i nastavnika; 71 srednjoškolac; 13 oficira; 15 službenika; 3 sveštenika. Prema istoriografskim izvorima, neki od njih su:– ŽABLJAK: Dušan T. Obradović (1913-1941, narodni heroj), Jovan Ćorović (1913-1942, narodni heroj), Vojin Đerković, Miloš Đerković, Miloš Žugić, Stojan Žugić, Vidoje Krstajić, Jevrem Grbović, Mijuško Šibalić, Đoko Novosel, Radovan Vojinović, Branko Mirković, Milorad Zarubica, Milan Badnjar, Uroš Pejanović, Rada Đorović, Lidija Đerković, Dara Krstajić, Todor Srdanović… 

– DROBNJAK: Komnen Cerović (1916-2000, narodni heroj), Miljan Grbović, Mićun Jauković, Vojin Jauković, Pavle Pekić, Radoman Jakić, Josif Malović, Veljko Žižić, Momčilo Poleksić, Čedo Golović, Vojin Srdanović, Milisav Šćepanović, Sofija Pekić, Vidosava Jauković, Olga Golović…

BONUS VIDEO: Josip Broz Tito: “Staljin me zgrabio oko pasa, pa me digao i gledao, i rekao…” (2/5)

– ŠARANCI: Vuk Knežević, Velimir Knežević, Irina Knežević, Branko Perović, Živan Knežević, Miladin Krivaćević, Pavle Popović, Gledo Popović, Dušan Bulić, Vojin Bojović, Veljko Knežević, Aleksandar Dedeić… 

– USKOCI: Bogdan Kotlica, Vojin Popović-Španac, Vlado Popović, Milan Trebješanin, Mašo Jelić, Žarko Mikić, Gojko Tomić, Vaso Tomić, Miljan Ašanin, Ilija Stanić, Milojka V. Tomić, Mato Cerović… 

– ŽUPA PIVSKA: Veljko Mićanović, Obren Blagojević, Gojko Durutović, Radosav Bajagić, Tadija Tadić, Mihailo Bajagić, Vukosav Topalović, Vasilije Pejović, Radoje Tadić, Radomir Radojević… 

– PLANINA PIVSKA: Obrad Cicmil, Miljan Gagović, Milun Gagović, Pero Žarković, Gojko Žarković, Božo Žarković, Uroš Popović, Jagoš Radović, Mitar Kecojević… 

– SVEŠTENICI: jeromonah Rufim (Žižić), paroh Gligorije Memedović, protojerej-stavrofor Jovo Radović (kasnije na čelu Komisije za vjerska pitanja Crnogorske antifašističke skupštine narodnoga oslobođenja). 

– OFICIRI: Milivoje Ašanin (u penziji), Miro Krstajić (u penziji), Milan Žižić, Dimitrije Kovijanić, Jefto Malović, Čedomir Peković, Momčilo Poleksić, Pavle Srdanović, Vukosav Topalović, Vojin Ćorović, Jelisav Šećković, Vukašin Šumić, te — Jovan Žižić (u penziji). 

Pomenuti Jovan Žižić u Mojkovačkoj bici 1916. komandant je Drobnjačko-uskočke brigade Crnogorske kraljevske vojske. Italijanski okupatori su ga strijeljali 1941. u Pljevljima, skupa sa starijim sinom Milanom, te još četvoricom Žižića. Njegov mlađi sin, Veljko Žižić (1912-1993), partizan, docnije general-major, komandant je 6. crnogorske udarne brigade koja je u septembru 1944. oslobodila Nikšić. 

Evo i ostalih narodnih heroja iz ovoga kraja: – Radoje-Brko Dakić (1911-1946), Danilo Grbović (1917-1984), Jevrem Grbović (1908-1943), Velimir Jakić (1911-1946), Danilo Jauković (1918-1977), Mašo Jelić (1908-1944), Marko Kulić (1914-1941), Vasilije Pejović (1911-1944), Batrić Žugić (1912-1942), Komnen Žugić (1922-1946). 

Od jula 1941. do juna 1942. durmitorski kraj je pod nepekidnom kontrolom partizana. Tu je funkcionisala „narodna vlast”, nazvana u istoriografiji DURMITORSKA PARTIZANSKA REPUBLIKA. Nakon njezina sloma, bilježi se, „najtežu je tragediju narod durmitorskoga kraja doživio”. 

Bonus video: Josip Broz Tito: Govor u Splitu 1962 Godine

„Sredinom 1942. godine je ČETNIČKI PRIJEKI SUD iz Kolašina premješten u Žabljak. Samo u toku jednog mjeseca STRIJELJANO JE PO PRESUDI TOG SUDA 25 LJUDI. Svi uhapšeni partizani i simpatizeri dostojanstveno su se držali i ponosno umirali. Ostali su svijetli primjeri junačkoga držanja inženjera Lazara Jaukovića, Aleksandra-Leksa Dedeića, Milića Jaukovića, Pera Jelića, Jelene Đerković i niza drugih hrabrih durmitorskih rodoljuba i komunista” („Durmitorska partizanska republika…”, 874)… 

Navešću još neke činjenice na temu — Tito među Crnogorcima, konkretno onim podno Durmitora. 

O tome kako su bile izvršene tehničke pripreme konferencije 1940. u Barama Žugića govori i to što su „na udaljenim prostorima na putu prema Šavniku i Nikšiću i na putu prema Pljevljima bile postavljene straže — da blagovremeno jave u slučaju da dođe do otkrivanja konferencije i dolaska žandarmerijskih i policijskih organa od Nikšića i Pljevalja”. 

„Isto tako bila je upostavljena veza u pošti u Žabljaku, radi obavještenja u slučaju otkrivanja mjesta održavanja konferencije. Praćeno je kretanje žandarma u Žabljaku. Mjesni komitet KPJ za Šavnik bio je čak predvidio, za slučaj otkrivanja mjesta i zgrade u kojoj se održava konferencija i brojno jake intervencije žandarmerije i policijskih snaga od Pljevalja i Nikšića, kao i žandarmerijskih stanica sa teritorije durmitorskog područja — da komunisti i skojevci mobilišu narod da se silom suprotstave hapšenju učesnika konferencije” („Durmitorska partizanska republika…”, 28-30). 

„Obilazeći teren, Bogdan Kotlica je tražio đe da se održi konferencija, najsigurnije mjesto”, svjedočio je Tomo Žugić. „I predložio je kuću Žugića, pošto su ovđe bila tri člana partije i tri člana SKOJ-a prije rata. Počeli su da dolaze u grupama. Dovodio ih je Bogdan”. 

Nakon konferencije u Barama Žugića, bilježi se da se Tito povratio na Žabljak. Tu ostaje 10. i 11. avgusta 1940. godine. 

VIDA TAUŠAN, koja je držala kafanu na Žabljaku, priśećala se da su Tito i Ivan Milutinović, član Centralnoga komiteta, i tada dolazili, kao prethodno i uoči polaska iz Žabljaka za Bare Žugića. Upozorena je od Davida Lauševića da ne pita ništa i ne priča o gostima nikome. 

„I tek prije no je bilo oslobođenje, ja sam pitala Davida: — Ko su ono bili? Kaže: — Tito i Ivan Milutinović”, rekla je Vida. 

Kotlica, Laušević i Milutinović su se pobrinuli da Tito 11. avgusta 1940. otputuje bezbjedno za Pljevlja, i dalje u BiH (Rudo), etc. 

Igrom (ratne) sudbine, Tito će naredni put, skupa sa svojim vrhovnim štabom, od 11. maja 1942. boraviti u Crnoj Gori (Pivi). 

Bilježi se da je najprije u kući Grubača u Lijećevini (Plužine) — a 21-23. maja 1942. je na Žabljaku — odakle preko Nedajna, Pišča i Krsca, dolazi u Plužine; tu mu je štab do 12. juna 1942. u kući pokojnog brigadira Joka Adžića, kod njegova sina Mihaila, bivšeg poslanika Crnogorske federalističke stranke. 

Tito je u Crnoj Gori, podno Durmitora, opet u maju i početkom juna 1943, tokom njemačke ofanzive „Fall Schwarz”, poznatije kao Bitka na Sutjesci — kada se tu padobranima spuštila i prva saveznička, britanska misija. 

izvor: antenaM.me