FALSIFIKOVANJE ISTORIJE: Ukidaju antifašistički praznik, uvode crkveni, Pljevlja nisu oslobođena na Svetu Petku… (foto, video)

Što kažu istorijska dokumenta o novoproglašenom Danu Pljevalja…

PLJEVLJA: Crna Gora, Zanimljivosti, vijesti, ponedeljak, 23. 10. 2023… 10: 09… FALSIFIKOVANJE ISTORIJE: Ukidaju antifašistički praznik, uvode crkveni, Opštine Pljevlja nisu oslobođena na Svetu Petku… (foto, video)

Neki lokalni političari su prije dvije decenije pominjali nekakvu „redefiniciju“ odnosa Crne Gore i Pljevalja, a pojedini medijski saslužitelji Vraneša su odmah nakon njegove inauguracije za predsjednika Opštine pisali u lokalnim medijima o takozvanoj aneksiji Pljevalja od strane Crne Gore. Aneksija, a ne oslobođenje!

Vlast u Pljevljima odlučila je da Dan grada ubuduće slave na pravoslavni vjerski praznik Svetu Petku, umjesto dosadašnjeg 20. novembra, kada je 1944. godine grad oslobođen u Drugom svjetskom ratu.

autor Ilija Despotović

lijedeći volju, reklo bi se, i inat, predsjednika Opštine Darija Vraneša i moleban čelnika Mileševske eparhije Srpske pravoslavne crkve Atanasija, sa njihovim jedinstvenim ciljem da se Pljevlja „rascrnogorče“, 19 odbornika pljevaljske skupštine je izglasalo da novi Dan opštine bude 27. oktobar, odnosno Sveta Petka.

Ukidanje 20. novembra (Dana oslobođenja grada 1944) kao Dana opštine drastičan je atak ne samo na istorijske činjenice i vrijednosti, već i na višenacionalni i dvovjerski identitet najsjevernijeg grada Crne Gore.

Ako je nekome više uopšte stalo do njenog integriteta, Crna Gora nipošto ne smije ostati bez adekvatnog odgovora na ovu odluku koja, u kontekstu svega onoga što smo vidjeli i čuli posljednjih godina i što je manifestovano na političkoj sceni u Pljevljima, u najmanju ruku, ima karakter pokušaja stvaranja posebnog administrativno-političkog entiteta u odnosu na državu Crnu Goru.

SAN O REFERENDUMU

Vranešova i Atanasijeva nakana, ne slučajno, naslanja se na nedavnu glupu, ali ne i bezazlenu, ideju o referendumu o izdvajanju Pljevalja, kao i na stare priče o navodnoj ekonomskoj eksploataciji, pa i kulturnoj „kolonizaciji“ Pljevalja od strane Crne Gore.

Sjetimo se, u ratnim 90-im godinama prošlog vijeka, kada su paravojne bande pokušale da „upravljaju“ situacijom u Pljevljima, ovdje se otvoreno skandiralo crnogorskoj policiji: „Idite kući“, a prije izvjesnog vremena, na fasadama Pljevalja švrljano je „Smrt Crnogorcima“. Bilo je uličnih poruka i za pljevaljske Muslimane/Bošnjake. Da ne pominjemo Bukovicu…

Neki lokalni političari su prije dvije decenije pominjali nekakvu „redefiniciju“ odnosa Crne Gore i Pljevalja, a pojedini medijski saslužitelji Vraneša su odmah nakon njegove inauguracije za predsjednika Opštine pisali u lokalnim medijima o takozvanoj aneksiji Pljevalja od strane Crne Gore. Aneksija, a ne oslobođenje!

I poslije svega – pravoslavni, srpski „Dan opštine“.

Vratimo se sad toj odluci odbornika Srpske nove demokratije i Demokrata. Njihovi mentori tvrde da su Pljevlja dva puta oslobođena krajem oktobra. Uz dan oslobođenja od Turaka prikačen je i datum oslobođenja od Austrougarske, iako je prisustvo druge carevine u ovom dijelu Crne Gore potpuno drugačije, i po vremenu trajanja i po karakteru od osmansko-otomanske „okupacije“.

Suštinski, ipak, možda je glavni motiv preimenovanja Dana opštine nastojanje da se Pljevlja (i cijela Crna Gora) „oslobode“ od antifašizma, partizana, komunista, građanskog karaktera društva i uvedu u svijet pravoslavnog fundamentalizma, ili u njegovu soft varijantu – „srpski svet“.

ISTORIJSKE ČINJENICE

Nepobitno je utvrđeno da su Pljevlja od otomanske vlasti oslobođena 15. oktobra po starom, odnosno 28. oktobra po novom kalendaru.

Dakle: ne 27. oktobra, ne na Svetu Petku, do čega je Vranešu i Atanasiju upravo stalo, da pravoslavni vjerski praznik bude „Dan svih Pljevljaka“, dakle, i onih islamske vjeroispovijesti. Što bi se reklo, silom na sramotu stavlja se pečat na politiku podjela (Bečić je u politiku ušao sloganom „Pobjede, a ne podjele“), diskriminacije, popovske vlasti.

Možda nema vjerodostojnijeg dokaza o datumu oslobođenja Pljevalja od Otomanske imperije od zapisa na jednom spomeniku, privatnom, u selu Obarde, u pljevaljskoj opštini.

Na seoskom groblju i danas dominira spomenik Vulu Despotoviću, podignut prije 110 godina, neposredno nakon Prvog balkanskog rata, kada su Pljevlja oslobođena. Spomenik, od sige, u obliku krsta, podigli su Vulevi sinovi i unuci. Vule je umro u 110. godini života. Bio je vrlo ugledan domaćin i kao seljak, koliko je umio, bio je u vezi sa oslobodilačkim težnjama i naporima u to vrijeme. Imao je, za one prilike, i veoma seljački bogato domaćinstvo.

Na spomeniku piše: ,,Oslobođenje od Turaka bilo je 15. oktobra 1912. godine“. Dakle, to je po novom kalendaru 28. oktobar. Da su Pljevlja oslobođena 27. oktobra, na Dan Svete Petke, nema sumnje, Vulevi sinovi bi upisali taj datum. Kao što je poznato, osobito ranije, seljaci, inače, sve važne događaje, lične, porodične i od javnog interesa, uglavnom vezuju za vjerske praznike – „na Nikoljdan“, „oko Mitrovdana“, „po Đurđevudne“, itd…

Druga je stvar, i to je veoma zanimljivo, čak, zagonetno, zašto je na Vulev spomenik upisan datum oslobođenja Pljevalja. Takav slučaj, koliko je poznato, je jedinstven na ovim prostorima. Moguće je da je to učinjeno zato što je Vule tako dugo živio i što je bio čovjek od ugleda, pa se smatralo da baš na njegovom spomeniku treba da se zabilježi i jedan tako važan istorijski podatak. Bilo kako, ovaj podatak se ne može ignorisati.

Spomenik Vulu Despotoviću

Pljevlja su od Turaka oslobođena 28. oktobra, a ne na Svetu Petku. To je istorijski fakat, a insistiranje na podatku sa pomenutog privatnog spomenika ima samo taj smisao da osnaži činjenicu koju je utvrdila istorijska nauka. A kad se poklope istorijski i „narodni“ podatak, onda tu nema dileme o tačnosti.

OPERACIJSKI DNEVNIK

Od samog datuma oslobođenja Pljevalja, nema sumnje, mnogo je zanimljivije ono što je neposredno prethodilo 15, odnosno 28. oktobru 1912. godine. U tom kontekstu ima više pitanja. Prije svega, kako su Pljevlja oslobođena, kakva je uloga bila Crnogorske, a kakva srpske vojske u okončavanju otomanske vlasti u Pljevljima i šta se dešavalo u gradu na sam dan oslobođenja.

Postoji nekoliko zapisa o tim događajima. Jedan od najcjelovitijih, najautentičnijih je svjedočenje učesnika vojne operacije Crnogorske vojske za oslobođenje Pljevalja, kasnije generala Jugoslovenske narodne armije Nikice Kneževića.

Njegovo svjedočenje o tom vremenu zasnovano je na njegovom operacijskom dnevniku (Preko)tarskog ili Tarskog odreda koji je Crnogorska vojska formirala radi vojnih operacija upravo u pravcu Pljevalja u vrijeme Prvog balkanskog rata. Knežević je 1971. godine, na osnovu sopstvenog dnevnika napisao, kako sam kaže, knjižicu pod naslovom „Oslobođenje Pljevalja 1912. godine“.

Tokom tih operacija bio je u Štabu (Preko)tarskog, odnosno Tarskog odreda i redovno je vodio operacijski dnevnik te jedinice. Bio je na izvoru bitnih informacija u vezi sa djelovanjem Odreda. Operacijski dnevnik, sa arhivom Tarskog odreda, Knežević je predao Štabu Pljevaljske divizije, formirane 1913. godine.

Arhiva je, kako tvrdi, zapaljena, ali je on sačuvao prepis svog Operacijskog dnevnika.

Knežević sumnja u namjerno paljenje ove arhive, da se ne bi znala prava istina o ulasku Crnogorske i srpske vojske u Pljevlja, njihovom susretu i zanimljivim dešavanjima prije i neposredno nakon njihovog ulaska u grad. Kneževićeve sumnje pojačavaju još neke činjenice.

On je, recimo, još 1957. godine napisao članak o ulozi Tarskog odreda za časopis „Istorijski zapisi“, koji je izlazio u Titogradu. Članak, međutim, nije objavljen. Štaviše, izgubljen je bez traga.

Istoričari, čak i u Crnoj Gori, inače, zaobilaze Kneževićevo svjedočenje, što je lako objasniti činjenicom da je većina njih srbofilski orijentisana.

Kneževićevo svjedočenje je „zaboravljeno“ i na skupu u Pljevljima, povodom stote godišnjice Prvog balkanskog rata, na kome se debatovalo na temu „Srednje Polimlje i Potarje u svjetlu oslobođenja 1912. godine“. Već i sam naslov teme, objedinjavanje Polimlja i Potarja, kao i profil učesnika, potvrdili su tendenciju da se relativizuje granica između Crne Gore i Srbije. Podsjećanja radi, glavni akteri te pljevaljske proslave bili su akademici Slavenko Terzić i Zoran Lakić.

Tadašnji direktor Istorijskog instituta Crne Gore nije bio na skupu u Pljevljima, ali jeste, istim povodom, na skupu koji je organizovao Istorijski institut Srbije. I naravno, i pljevaljska i beogradska proslava jubileja Prvog balkanskog rata bila je – srpski obojena.

Crna Gora, kao država, iako tada ponovo suverena, gle čuda, nikakvom manifestacijom nije obilježila stotu godišnjicu oslobođenja, ne samo Pljevalja, nego i čitavog prekotarskog područja u jesen 1912. godine. I sad se čudimo posrbljavanju Dana opštine Pljevlja. Državna vlast suvereno obnovljene Crne Gore svih godina nakon 2006. apsolutno nije vodila računa što se dešava u Pljevljima, ko i kakve skupove organizuje i kakva je bila kulturna ponuda.

U takvom ambijentu proslavljena je i stota godišnjica oslobođenja grada od Osmanlija. Kneževićevi zapisi nijesu ni pomenuti. Najvjerovatnije zbog toga što sasvim jasno svjedoče ne samo o oslobođenju Pljevalja prije 111 godina, nego i zato što impliciraju i neka savremena politička pitanja i u Pljevljima i ona koja se tiču odnosa Crne Gore i Srbije.

KAMENOGORSKI USTANAK

Neki od događaja u tom vremenu, takoreći, potpuno su nepoznati široj javnosti, a o njima svjedoči upravo Knežević.

Malo je, recimo, poznato da su Crnogorci, u sklopu operacije za oslobođenje Pljevalja, uspjeli da dignu ustanak u selu Kamena Gora (danas u Srbiji, na granici sa Crnom Gorom). Kamenogorci su, inače, sami tražili da se pridruže Crnogorskoj vojsci i nijesu bili pod komandom srpske vojske. Crna Gora je naoružala više od 260 Kamenogoraca, sa zadatkom da u prijepoljsklom kraju dignu narodni ustanak protiv Otomanske imperije.

U Kamenu Goru je sa Cetinja upućen major Periša Tomanović, sa trojicom oficira i sveštenikom Ristom Nenadićem iz Manastira Dubočica. Kamenogorci, koji su čekali samo da Crnogorci pređu Taru i da im se tada pridruže u borbama, primili su oružje od Crnogorske vojske u Premćanima, na desnoj obali Tare. Nakon toga vratili su se u svoj kraj, da bi počeli sa borbenim operacijama.

Ustaničkim akcijama Kamenogoraca komandovalo je šest oficira crnogorske vojske, sa majorom Perišom Tomanovićem na čelu. Broj ustanika je u trećoj dekadi oktobra 1912. godine narastao na oko 500, a njima je dodijeljeno i 40 boraca Tarskog odreda crnogorske vojske.

Kamena Gora

Kamenogorci su prvo, pod komandom Crnogoraca, razoružali turski bašibozuk na Kovrenu, a zatim i u Velikoj Župi kod Prijepolja, te u planinskom selu Babine, u današnjoj prijepoljskoj opštini. Crnogorci i Kamenogorci su, pod komandom majora Tomanovića, kako svjedoči Knežević, 13. oktobra zaposjeli tursku karaulu na Jabuci (na sredokraći puta Pljevlja– Prijepolje).

Na turskoj karauli istaknuta je crnogorska vojnička zastava. Odmah nakon toga oslobođene su i Babine, Mihajlovica i Vlaka, što je, prema zapisu Kneževića, izazvalo oduševljenje mjesnog stanovništva. Tada je, napominje Knežević, stigla vijest da je srpska vojska osvojila Sjenicu.

Kamenogorski ustanak, organizovan uz pomoć i pod komandom Crnogorske vojske, dobio je jednu dimenziju koja je nagovještavala i neke nesporazume između Crne Gore i Srbije.

Kad je srpska vojska, iz pravca Nove Varoši i Sjenice stigla u prijepoljski kraj, pokušala je da razoruža i muslimansko i srpsko stanovništvo. Kamenogorci su se tome usprotivili i tražili odobrenje Crnogorske vojske. Nesporazum je stigao i do Cetinja, a crnogorska Vrhovna komanda je od srpske Vrhovne komande tražila da Kamenogorce ostavi na miru.

Kamenogorci su bili pošteđeni i njihov bataljon je ostao u formacijskom sastavu Crnogorske vojske sve do završetka Drugog balkanskog rata.

Kamenogorski bataljon je kasnije pripojen Pljevaljskoj brigadi.

DVOVLAŠĆE U KAMENOJ GORI

Tako je Kamena Gora bila u svojevrsnom dvovlašću. Administrativno pripadala je Srbiji, a vojno Crnoj Gori. General Knežević je zapisao da se u crnogorskoj komandi „niko nije sjetio da Kamena Gora ostaje na desnoj strani Ćehotine i njenih pritoka, pa da se razgraničenje po pitanju administracije definiše, već je Kamena Gora ostala pod administracijom Srbije“. Takođe, Babine, Jabuka i Vlaka su, razgraničenjem, pripali Srbiji.

Druga zanimljivost u vezi sa operacijom za oslobođenje Pljevalja je ta što je Crnogorska vojska prije ulaska u Pljevlja vodila borbe sa Osmanlijama, prvo na karaulama na obali Tare, a zatim i na pravcu ka Pljevljima. Za razliku od Crnogoraca, srpska vojska se, praktično, došetala do Pljevalja, iz pravca Sjenice i Nove Varoši.

Riječ je o Javorskoj brigadi, pod komandom pukovnika Milivoja Anđelkovića. Stigla je do Pljevalja, takoreći, u maršu, pri čemu je, prema zapisima Kneževića, pokušala da prikrije svoje prave namjere. U jednom momentu, kako se navodi, najavila je da nema namjeru da uđe u Pljevlja, ali, po svemu sudeći, na taj način htjela je da zavara Crnogorce, da ne bi oni prvi ušli u grad.

Sam ulazak dvije vojske u Pljevlja, zapisao je Knežević, bio je obilježen nesporazumima. Prve čete Crnogorske vojske ušle su u grad već u osam časova izjutra, a štab Tarskog odreda je stigao tačno u 11 časova. Srpska Javorska brigada pojavila se u varoši tačno u podne.

Komandant Tarskog odreda Mašan Božović je već u zgradi Ušćumeta, otomanskog sreskog načelstva, razgovarao sa uglednim Pljevljacima, među kojima je bio i Omer-beg Bajrović. Dok je trajao razgovor, kako svjedoči Knežević, u zgradu je ušao Anđelković. Nije se ni pozdravio sa prisutnima i arogantno se ponašao. Božovića je pitao: „Zašto ste vi ovamo došli i ko vam je rekao da to učinite“.

Božović je Anđelkoviću uzvratio: „Ja znam zašto sam došao, nego zašto ste vi ovamo došli, kada nijeste ni metka opalili preko Lima naovamo“.

Knežević svjedoči da su obje vojske u Pljevljima dočekane oduševljeno od strane građana, „ne pominjući nijednog vladara, ni vladu, ni Beograd, ni Cetinje“. Po nekim drugim zapisima, obje vojske u Pljevljima su dočekane „veoma srdačno“. Ima i tvrdnji da su u Pljevlja prvo ušli djelovi Javorske brigade, a sa njima je bila i grupa crnogorskih oficira.

Knežević navodi da su Crnogorci mnogo ranije mogli ući u Pljevlja, ali kralj Nikola nije želio da se zamjera Austrougarskoj carevini. Prilikom samog ulaska u grad, gotovo da nije bilo oružanih sukoba. Turske snage su se iz grada povukle prije ulaska oslobodilaca, i to, kako se navodi, zbog napredovanja Crnogorske vojske (Tarskog odreda) prema Pljevljima.

Grad su osmanske snage napustile praktično i prije samog ulaska Crnogoraca, ali i usljed njihovih vojnih uspjeha nakon prelaska na desnu obalu Tare. Dolazak srpske vojske u Pljevlja nije bio vojno-strategijski opravdan, već je samo imao smisao da se prodre što dublje u Potarje, da bi se tako i granica između dvije države uspostavila što bliže rijeci.

A Pljevlja, kad je sadašnja vlast već usvojila novi „Dan opštine“, trebalo bi da svom oslobodiocu Mašanu Božoviću podignu spomenik. Ili, bar, da po njemu imenuju jednu ulicu…

izvor Pobjeda.me