CRNA GORA SE NALAZI NA RASKRSNICI: Čuvati Crnu Goru od kandži Srbije… (foto)

“Milatović će zavisiti od političara sa kojima mora da sarađuje i koalicija koje se prave”

Crna Gora se nalazi na raskrsnici, koja bi mogla drugu najmlađu NATO članicu povesti prema Evropskoj uniji ili udaljiti je od nje sasvim.

Nakon skoro 30 godina na vlasti, i kao predsjednik i kao premijer, Milo Đukanović je izbačen iz vlade Crne Gore. Đukanović je doveo malu balkansku naciju do nezavisnosti od Srbije (2006. godine) i uveo u NATO članstvo (2017. godine), ali na kraju nije mogao da izbjegne konstante optužbe o korupciji koje su mučile njegov mandat i koje su činile centralni element kampanje.

Na prvi pogled, njegov poraz u drugom krugu predsjedničkih izbora 2. aprila od bivšeg ministra ekonomije Jakova Milatovića – relativnog novopridošlice i jednog od osnivača pokreta Evropa sad– mogao je izgledati kao obećavajući signal onima koji se nadaju većoj integraciji Crne Gore sa Zapadom.

U krajnjem, Milatović se školovao u Sjedinjenim Američkim Državama i magistrirao na Oksfordu, te radio za Evropsku banku za obnovu i razvoj (EBRD). Ali, prizor sprskih nacionalista koji slave njegovu pobjedu mašući zastavama Srbije na ulicama prikazalo je sasvim drugačijiu sliku onoga što bi nova era mogla značiti.

Izbor Milatovića, koji se kandidovao na naizgled kontradiktornoj platformi bližih odnosa sa Evropskom unijom i Srbijom, nalazi zemlju na raskrsnici. Zato je od ključnog značaja da Evropska unija nastavi da se angažuje i drži novoizabranog predsjednika za njegovo obećanje da je zemlja čvrsto fokusirana na korake da postane punopravna članica EU za pet godina.

Do promjena na vrhu došlo je nakon višemjesečnih političkih tenzija u Crnoj Gori. U avgustu 2022. godine koaliciona vlada bivšeg premijera Dritana Abazovića izgubila je povjerenje, nakon što je podržao sporazum sa Srpskom pravoslavnom crkvom sa sjedištem u Beogradu, koji joj omogućava da zadrži svoje manastire, crkve i svetinje, preinačujući zakone koji zahtijevaju da ih preda državi. Država je od tada bez stalnog premijera, a u martu je Đukanović raspustio Skupštinu do održavanja vanrendih parlamentarnih izbora.

Na ovoj pozadini je Milatović došao na vlast. Uprkos tome što je izabran na antikorupcijskoj, proevropskoj platformi, novog predsjednika je podržao Andrija Mandić, lider promoskovskog i probeogradskog Demokratskog fronta, i propustio je da pomene kontinuiranu posvećenost njegove nove administracije NATO-u u njegovim pobjedničkim govorima, što je pokrenulo pitanja o njegovim istinskim opredjeljenjima.

Đukanović je to isticao. On je nekoliko dana prije izbora upozorio birače na napore srpskih nacionalista u Crnoj Gori da stvore „srpski svet“, koji se „poklapa sa ruskom anti-NATO politikom“. On se požalio na navodni „nemar“ EU zato što je dozvolila Rusiji da „[uđe] u prazan prostor koji je ostavila Evropska unija“ i „[razvija] svoju mrežu na Balkanu“.

Prethodnih godina Srbija je postala sve autoritarnija i opisuje se kao „čvrst ruski i kineski saveznik koji vodi poluautoritarna vlada koja proaktivno teži ideološki iredentističkom teritorijalnom širenju“. Njen predsjednik Aleksandar Vučić bio je represivni ministar informisanja Slobodanu Miloševiću, optuženom ratnom zločincu koji je preminuo u pritvoru dok mu je suđeno.

U regionu pogođenom ratom devedestih – najvećem sukobu poslije Drugog svjetskog rata sve do sveopšte invazije Rusije na Ukrajinu – svo takvo ponašanje ima potencijal da rasplete demokratski i ekonomski napredak. Vezan za Rusiju istorijom i instinktom (dvije-trećine Srba vidi ovu zemlju kao svog „najvećeg prijatelja“), Beograd takođe nije bio voljan da usvoji sankcije EU protiv Rusije. Gledano u ovom svjetlu, malo je vjerovatno da će prosrpski lider u Crnoj Gori pomoći stabilnosti na Balkanu.

Iskreno govoreći, Milatović je osudio rusku agresiju na Ukrajinu i dao je nekoliko otvorenih izjava podrške Srbiji, osim što je rekao da odnosi treba da budu što bolji. Ali činiti minimum – države članice NATO-a bi trebalo da osuđuju agresiju – daleko je od ubjedljivog u regionu gdje nedostatak jasnoće može izazvati ozbiljna pitanja i probleme.

Milatović se zalaže za sprovođenje ekonomskih i antikorupcijskih reformi neophodnih za ulazak Crne Gore u EU do 2028. godine. Naravno, to nije u potpunosti u njegovim rukama. Ako se trenutni osjećaj zastoja na Zapadnom Balkanu nastavi, zemlja bi mogla lako da slijedi srpski i turski put, sa antizapadnim glasovima koji naglašavaju nedostatak angažovanja EU kao legitimnu osnovu za usporavanje saradnje sa inicijativama EU, uključujući sankcije Rusije.

To ne znači nužno da EU mora ubrzati pristupanje Crne Gore, ali treba da proširi svoje napore da se angažuje. Ovo bi moglo biti jednostavno kao posjeta komesara EU za proširenje, koji je posljednji put u Crnoj Gori boravio u julu, ili ekspanzivna kao što je prijeko potrebna investicija u crnogorski zdravstveni sistem. A ako Milatović sprovede antikorupcijske reforme koje je obećao, EU mora da ponudi pomoć gdje god je to moguće i da prizna njegove napore.

U konačnom, to je onoliko koliko Evropska unija može da uradi. Milatović takođe mora da odluči da li je voljan da se istinski posveti sprovođenju reformi neophodnih za ulazak u EU, a parlamentarni izbori 11. juna odrediće njegovu sposobnost da to ispuni.

Ovlašćenja predsjednika ograničava parlament, a Milatović će zavisiti od političara sa kojima mora da sarađuje i koalicija koje se prave. Jasna pobjeda pokreta Evropa sad u predsjedničkoj trci mogla bi da bude preteča snažnog izbornog učinka, jer nedavna istraživanja pokazuju da će stranka dobiti 44 odsto glasova, daleko ispred protivnika. To bi mu ojačalo poziciju, a Milatović će imenovati i premijera, ali će ih onda morati potvrditi novi parlament.

Evropska unija zna da Crna Gora može da krene ka Briselu ili Beogradu. Izgled da bi zemlja, saveznica u NATO-u koju je 30 drugih država članica zakonski obavezna da štiti, mogla da bude uvučena u orbitu „srpskog sveta“ suviše je otrežnjujuća da bi se prihvatila, a da bar ne pokuša da je se oslobodi.

autori: Ešli Morford, Flaka Ismaili– Prevela:Jasmina Milošević

izvor: http://www.cepa.org