Dvostruki život čovjeka koji je trebao ubiti TITA… (foto)

U vremenu bez interneta Teodoro Kastro mogao je izroniti samo u pisanim biografskim tragovima, fizičkim susretima na putovanjima ili na fotografijama. Storija o Staljinovom obavještajcu, članu zloglasnog NKVD- a, čovjeku koji je pucao na Trockoga i ubijao tokom rata u Španiji, dopadljivom biznismenu u Italiji, ambasadoru Kostarike koji je planirao likvidaciju Josipa Broza Tita

Priču koja slijedi čuo sam prvi put za vrijeme mog mandata u Vašingtonu od ambasadora Kostarike u Americi, Romana Makaje Hejsa (Roman Macaya Hayes). Bilo je izvjesne simbolike u tome da mi je ispričao na prijemu u ruskoj ambasadi, povodom nacionalnog praznika Rusije.

U jednom momentu kazao mi je: ,,Ambasadore, Vi dolazite iz zemlje koja je nekada bila dio Jugoslavije. Znate, razmišljam o tome koliko je fascinantno da su naše dvije male zemlje, udaljene hiljadama kilometara, zapravo povezane veoma interesantnim istorijskim nitima“.

Pitao sam ga na šta konkretno misli. Onda mi je ispričao ovu uzbudljivu priču. Kasnije sam je našao na portalima na internetu, u nekim novinama iz našeg regiona, u jednom istorijskom časopisu i jednoj knjizi . Iako nije sasvim nova, vjerujem da je na ovom mjestu valja ponoviti.

KOSTARIKANSKI BIZNISMEN  I CIJENJENI AMBASADOR 

Početkom 50- ih godina prošlog vijeka uspješni kostarikanski biznismen Teodoro Kastro (Teodoro Castro) sa sjedištem i poslovima u Rimu, obratio se vladi svoje zemlje sa prijedlogom da ga postavi za ambasadora Kostarike u Italiji.

Prijedlog je bio ubjedljiv. Kostarika nije imala mnogo ambasada u svijetu, niti u Evropi, a Kastro je, na osnovu razgranatih veza koje je u Italiji stekao, kako u poslovnim krugovima, tako i među velikodostojnicima Katoličke crkve sve do samog pape, mogao biti dobro rešenje. Njegov motiv nije mogao biti novac i ugodan život, jer je u biznisu to već bio stekao. Zato je, iako Kastro nije bio diplomata, odgovor u ministarstvu spoljnih poslova male centralnoameričke zemlje bio – zašto da ne.

Bilo je to obostrano korisno rješenje. Nakon ovoga dogovora, Teodoro Kastro najprije je 1951. godine postavljen za otpravnika poslova kostarikanske ambasade u Rimu, da bi sljedeće, 1952. godine predao italijanskom predsjedniku Luiđiju Einaudiu (Luigi Einaudi) akreditive izvanrednog i opunomoćenog ambasadora Republike Kostarike u Republici Italiji sa sjedištem u Rimu.

Kastro je takođe ubijedio kostarikanske spoljnopolitičke odlučioce da ga, u isto vrijeme, postave i za ambasadora u Jugoslaviji (FNRJ) na nerezidentnoj osnovi, što bi mu omogućilo da povremeno odlazi u posjetu Beogradu.

Ideja je bila sasvim racionalno obrazložena. Radi se o zemlji koja je uradila nešto do tada nezamislivo u komunističkom svijetu – suprotstavila se Staljinu i ušla u žestok sukob sa Sovjetskim Savezom i njegovim satelitima, jer je željela da sačuva svoju nezavisnost i pravo na sopstveni ,,put u socijalizam“.

U tom unutarkomunističkom sukobu Jugoslaviji je potrebna zapadna ekonomska pomoć, pa se tu možda moglo naći mjesto i za neke kostarikanske firme i biznismene. Osim toga, nerezidentno predstavništvo u Beogradu gotovo ništa nije koštalo kostarikansku vladu, a obezbjeđivalo je neku vrstu prisustva u jednoj politički veoma interesantnoj zemlji.

Tako je Teodoro Kastro, nakon što se, tokom 1951. i 1952. već čvrsto usidrio u rimskom diplomatskom koru, 25. aprila 1953. godine predstavio svoje kredencijale maršalu Josipu Brozu Titu i time formalno postao ambasador Kostarike i u Jugoslaviji. Od tada je, za vrijeme svoje diplomatske misije u Rimu, Kastro nekoliko puta dolazio u Beograd da bi se sreo sa jugoslovenskim predsjednikom.

IZBRISAN SA LICA ZEMLJE…

Nakon dvije godine žive diplomatske i poslovne aktivnosti i zanimljivog života u Rimu, sa Teodorom Kastrom desilo se nešto gotovo nepojmljivo u diplomatiji: ambasador Kostarike je jednostavno nestao sa lica zemlje, ne ostavljajući apsolutno nikakav trag za sobom!

Kada se suočilo sa činjenicom o nestanku svoga ambasadora, kostarikansko ministarstvo spoljnih poslova bilo je zatečeno i bez pretpostavke o čemu je riječ. Zajedno sa obavještajnom službom zemlje krenulo je u potragu za Kastrom, ali bez ikakvog rezultata ili napretka.

U diplomatskom koru u Rimu se, takođe, proširila vijest o nestanku kolege koji je, budući veoma aktivan, komunikativan i druželjubiv, a još iz male latino- američke zemlje, među ambasadorima stekao mnoga prijateljstva ili naklonosti.

Poslije izvjesnog vremena u diplomatskom koru počela je da se širi pretpostavka da se, zbog svojih aktivnosti u biznisu, Kastro možda zamjerio nekome od uomini d’onore i da je moguće da je pao kao žrtva mafije. Na drugoj strani okeana, u njegovoj zemlji, poslije višemjesečnog traganja, razvijena je i druga pretpostavka – da je Kastro bio nerezidentni ambasador u Jugoslaviji, da se ,,sa komunistima nikad ne zna“, da su ga, iz nekog razloga, možda likvidirali i da su, ako je to tako, šanse da bude pronađen ravne nuli.

MITROHINOVO OTKRIĆE…

Slučaj je, samim tim, zatvoren i za Teodora Kastra više niko decenijama ništa nije čuo.

Ime Teodora Kastra, neočekivano i potpuno iznenađujuće, izašlo je na svjetlost dana tek potkraj 1990-ih, punih 40 godina nakon njegovog misterioznog nestanka iz Rima.

Razlog za ovo je bila, sada već čuvena ,,Mitrohinova arhiva“. Arhiva je dobila ime po Vasiliju Mitrohinu (Vasilii Mitrokhin), nekadašnjem arhivisti KGB-a, koji je tokom tridesetogodišnjeg služenja u kontraobavještajnoj službi (Prvi direktorat KGB), tajno, rukom prepisivao sve važnije podatke iz svoga rada i stvorio impresivnu privatnu kolekciju o aktivnostima jedne od najmoćnijih tajnih službi na svijetu.

U Mitrohinovoj arhivi pojavljuje se i ambasador Kostarike u Rimu i Beogradu, Teodoro Kastro, ali pod svojim pravim imenom- Josif Grigulevič.

STALJINOV UBICA… 

Ko je bio Josif Grigulevič alias Teodoro Kastro? Josif Romualdovič Grigulevič (Iosif Romualdovich Grigulevich; 1913-1988) koji je prvu polovinu 1950-ih godina proveo u liku kostarikanskog ambasadora u Italiji (i Jugoslaviji), bio je, u periodu od 1937. do 1954. godine tajni agent i operativac NKVD-a i jedan od Staljinovih hitmena (hit-man), zadužen za organizovanje likvidacija onih na koje bi ,,vođa svjetskog proletarijata“ pokazao prstom kao na neprijatelje i izdajnike.

Grigulevič je npr. pripadao tzv. Sikeirosovoj grupi, tj. prvom, neuspješnom atentatu na Lava Trockoga (Leon Trotsky) u maju 1940. godine kada su staljinistički agenti koje je predvodio meksički pjesnik David Sikeiros (David Siqueiros) upali u Trockijevu kuću u Kojoakanu, predgrađu Meksiko Sitija, ispalili kišu metaka iz automatskih pušaka, lakše ranili njegovog unuka, ali su nekadašnji komandant Crvene armije i njegova supruga Natalija Sedova (Nataliya Sedova) ostali nepovrijeđeni.

Do danas nije razjašnjeno da li je ovo bio stvarni pokušaj ubistva koji je propao zbog nespretnosti izvršilaca, ili su planeri u Kremlju poslali Sikeirosovu grupu samo da bi zavarali tragove i otvorili put već pripremljenom, ,,tihom“ atentatoru Ramonu Merkaderu (Ramon Mercader) da u avgustu 1940. završi posao.

Da su mnoga velika imena iz svijeta umjetnosti u to vrijeme bili vjernici staljinizma svjedoči i činjenica da je, nakon neuspjelog atentata u Meksiku Sitiju, bjekstvo Griguleviča i dva njegova saučesnika od meksičke policije pomogao čuveni čileanski pjesnik i diplomata, kasnije i nobelovac, Pablo Neruda (Pablo Neruda).

Prije Meksika, NKVD je Griguleviča bio poslao u Španiju da, u vrijeme španskog građanskog rata, nadzire aktivnosti Radničke partije marksističkog ujedinjenja (POUM) kojoj je pripadao i čuveni britanski književnik Džordž Orvel. Jedna od njih bila je Laura Arauho Agilar (Laura Araujo Aguilar), buduća Grigulevičeva supruga i takođe sovjetski tajni agent, a drugi, meksički slikar Antonio Pujol Himenez (Antonio Pujol Jimenez).

Kako je POUM bila partija trockističke orijentacije, Grigulevič je organizovao ,,mobilne grupe“ za likvidaciju poznatijih trockista, a među njima 1937. godine pripremio je hapšenje i ubistvo nakon stravične torture, vođe POUM-a, katalonskog publiciste i bivšeg ministra pravde Katalonije, Andreua Nina (Andreu Nin).

Nakon Španije, Grigulevič je, za vrijeme Drugog svjetskog rata, poslat u Argentinu da koordinira organizaciju antinacističkih operacija i sabotaža u toj zemlji, koja je, iako neutralna, pod generalom Huanom Peronom (Juan Peron) bila mjesto na kome su se nacisti osjećali kao kod kuće.

Po povratku u Moskvu, prošao je nekoliko teških godina, jer se, u tipično staljinskom maniru, našao pod sumnjama i istragama istog brutalnog mehanizma kojemu je i sam služio. Ipak, uspio je da dokaže lojalnost i ubrzo bio upućen na značajni zadatak u Italiju koji ga je vodio preko Kostarike i njene diplomatske službe.

Kako je u ranoj mladosti sa svojim ocem već živio u Argentini i govorio perfektan španski, kasnije i još najmanje nekoliko stranih jezika, a svojim izgledom neodoljivo podsjećao na latino-amerikanca, kostarikansko ministarstvo spoljnih poslova nije imalo nikakvog razloga da sumnja u ovog nekadašnjeg studenta na Sorboni i nedvojbeno sposobnog čovjeka.

Prije nego je i formalno postavljen za ambasadora, bio je savjetnik kostarikanske delegacije za vrijeme zasijedanja Generalne skupštine UN 1951. i održao takav antisovjetski govor koji su delegati naklonjeni zapadnim zemljama dočekali ovacijama, a sovjetski ministar spoljnih poslova, nekadašnji državni tužilac i ,,kasapin“ sa montiranih sudskih procesa iz vremena ,,velikog terora“ 1930-ih godina, Andrej Višinski (Andrey Vyshinski) nazvao je Kastra, poslije ovoga govora, ,,psom-čuvarom imperijalizma“. Višinski, iako član najužeg državnog vrha, nije imao pojma da je Teodoro Kastro sovjetski državljanin i agent NKVD-a na najstrožem tajnom zadatku.

ZADATAK: LIKVIDIRATI  JOSIPA BROZA TITA…

Njegov zadatak u Rimu bila je likvidacija jugoslovenskog vođe, Josipa Broza Tita. U Kremlju se ,,otpadništvo“ u okviru međunarodnog komunističkog pokreta nije moglo tolerisati.

Prema Mitrohinovoj arhivi, Grigulevič je imao nekoliko varijanti za izvođenje Titovog ubistva. Jedna je bila smrtonosna bakterija plućne kuge koju je NKVD razvio tokom 1940-ih godina, s tim što bi atentator unaprijed bio vakcinisan i zaštićen od njenog djelovanja. Druge su uključivale eksplozivnu napravu na nekom od diplomatskih prijema u Beogradu ili klasično ubistvo vatrenim oružjem za vrijeme Titove posjete Londonu.

Po svemu sudeći Grigulevič je, tokom svojih posjeta Beogradu, počeo da razvija svoj plan, ali je, nakon Staljinove smrti i nastojanja da se odnosi sa Jugoslavijom normalizuju, Hruščov naredio hitnu obustavu svake dalje aktivnosti u ovom smjeru, prekid Grigulevičeve misije i njegov povratak u Moskvu.

Tako je iz italijanskog diplomatskog kora, kostarikanske diplomatije i sa lica zemlje nestao Teodoro B. Kastro. U Moskvu se vratio stvarni čovjek – Josif Grigulevič. Stari staljinistički kadrovi iz NKVD-a, preimenovanog u KGB, nijesu, međutim, više bili popularni kod novog sovjetskog vođstva i polako su otpuštani iz službe.

POVRATAK U SSSR: ŽIVOT NAUČNIKA…

Tada počinje novi život i karijera Josifa Griguleviča. Karijera uspješnog i cijenjenog naučnika, istoričara i miran građanski život, sušta suprotnost avanturama tajnog agenta upletenog u mnoge ,,prljave“ poslove.

Kao naučnik uglavnom se bavio istorijom Latinske Amerike i Katoličke crkve. U periodu od 30-ak godina objavio je čak 58 knjiga, među kojima i biografiju Če Gevare (Ernesto Che Guevara), a 1979. godine postao je dopisni član sovjetske Akademije nauka.

Neke navike iz prethodnog života ipak su ostale. Iz razloga koje samo možemo da nagađamo, jedan dio svojih radova, pa i Če Gevarinu biografiju, nije objavio pod svojim imenom, već pod pseudonimom ,,Iosif R. Lavrecki“.

Kolegama iz naučne zajednice, i pored sveg uvažavanja za njegov opus, uvijek su bile čudne dvije stvari. O Josifu Griguleviču nigdje nije bilo moguće pronaći ni najmanji biografski podatak do njegovih četrdesetih godina.

Takođe, nije putovao izvan Sovjetskog saveza i uvijek je odbijao da se fotografiše. U vremenu bez interneta Teodoro Kastro mogao je izroniti samo u pisanim biografskim tragovima, fizičkim susretima na putovanjima ili na fotografijama.

(Prolog za publikaciju ,,RIJEČI KAO ORUŽJE / Ruski digitalni tragovi na Zapadnom Balkanu“. Pobjeda objavljuje tekst uz saglasnost autora. Publikaciju možete preuzeti sa ovog linka:file:///C:/Users/HP/Downloads/Publikacija%2002.03.%20INTERACTIV.pdf

Autor:prof. dr Srđan Darmanović

izvor: pobjeda.me