SLAVEN Žižek: Što više ALEKSANDAR Vučić pada u paniku, to više očajnički poziva studente na dijalog

Naravno, u nekom trenutku organizovana politika moraće da uđe u igru, ali „apolitičan“ stav demonstranata ima za cilj da osigura da nova politika neće biti samo verzija stare igre – sto mora biti očišćen za autentičan zakon i red. Zbog toga bi trebalo bezuslovno podržati proteste: oni dokazuju da u određenim situacijama jednostavan poziv na zakon i red može biti subverzivniji od anarhičnog nasilja.

Protesti su počeli u novembru 2024. godine u Novom Sadu nakon urušavanja nadstrešnice željezničke stanice u tom gradu, što je ostavilo 15 ljudi mrtvih i dvoje teško povrijeđenih. Sada su se proširili na 200 gradova i mjesta u Srbiji i još uvijek traju. Iako ih vode studenti univerziteta koji traže odgovornost za urušavanje nadstrešnice, stotine hiljada ljudi učestvuju u mnogim protestima – ovo je najveći studentski pokret u Evropi od 1968. godine.

Očigledno, urušavanje nadstrešnice je bilo neka vrsta vulkanske eksplozije: trenutak kada je nezadovoljstvo koje je sve više raslo u Srbiji konačno eksplodiralo. Demonstranti su zabrinuti ne samo zbog korupcije i ekologije (kao što je plan vlade da aktivira velike litijumske mine), već i zbog načina na koji predsjednik Srbije Vučić i njegova vlada tretiraju stanovništvo.

Ono što vlada predstavlja kao brzu modernizaciju i uključivanje u globalno tržište, pokriva gustu mrežu korupcije, rasprodaju nacionalnih resursa stranim investitorima pod sumnjivim uslovima, postepeno eliminisanje opozicionih medija, pa sve do sumnjivih smrtnih slučajeva vidljivih protivnika režima (često maskiranih kao saobraćajni udesi) – sve ovo se dešava na drzak način koji prikazuje očiglednu ignoranciju vlade prema osnovnoj pristojnosti. Situacija je sada mnogo gora nego u najgorim godinama Miloševićevog režima. Ali, opet, šta to čini ove proteste jedinstvenim?

Demonstranti ponavljaju iznova i iznova: „Nemamo političke zahtjeve i držimo distancu od opozicionih stranaka. Jednostavno tražimo da srpske institucije rade u interesu građana.“ Formulisali su samo nekoliko zahtjeva na kojima bezuslovno insistiraju: objavljivanje kompletne dokumentacije o renoviranju željezničke stanice u Novom Sadu, pristup svim dokumentima kako bi se osiguralo da vlada ne skriva ništa od javnosti; obustava optužbi protiv onih koji su uhapšeni tokom prvog protesta protiv vlade u novembru; podnošenje krivičnih prijava protiv onih koji su napali studente tokom protesta u Beogradu (neki ljudi, koji su kasnije otkriveni kao članovi vladajuće stranke, fizički su napali demonstrante). Ukratko, žele da prekinu začarani krug države koja je tačka taoca vladajuće stranke koja kontroliše sve institucije.

Vučićeva reakcija nije samo nasilje u mnogim različitim oblicima, već i verzija onoga što se u boksu naziva clinching (zagrljaj): clinching je tehnika u kojoj jedan bokser pritisne protivnika i obavije mu ruke oko tela kako bi mu onemogućio slobodno udaranje. Što više Vučić pada u paniku, to više očajnički poziva demonstrante na dijalog, na pregovore (kao što to rade u civilizovanim zemljama, on voli da naglasi). Međutim, demonstranti odbijaju svaki dijalog, oni samo insistiraju na svojim zahtjevima.

Protesti obično zavise od bar prijetnje nasiljem, dok istovremeno izražavaju spremnost za stvarni otvoreni dijalog u kojem će ih vladajući režim ozbiljno shvatiti. Ovde je situacija suprotna: nema prijetnje nasiljem, ali postoji jasno odbijanje dijaloga. Ovo insistiranje na zahtjevima izaziva zbunjenost u svojoj jednostavnosti, rađajući teorije zavjere: ko stoji iza svega? Činjenica da nijedna vodeća ličnost ne izlazi na protestima doprinosi (lažnoj pojavi) zbunjenosti. (Razlog za ovo je i to što bi svaka vodeća ličnost mogla biti meta protivmjera režima.)

Protesti u Srbiji su, dakle, u nekom smislu ipak slični bai lan u Kini: standardni politički angažman, uključujući disidentstvo, je odsutan. Naravno, u nekom trenutku organizovana politika moraće da uđe u igru, ali „apolitičan“ stav demonstranata ima za cilj da osigura da nova politika neće biti samo verzija stare igre – sto mora biti očišćen za autentičan zakon i red. Zbog toga bi trebalo bezuslovno podržati proteste: oni dokazuju da u određenim situacijama jednostavan poziv na zakon i red može biti subverzivniji od anarhičnog nasilja.

Demonstranti žele zakon i red bez seta nepisanih pravila koja to okreću ka korupciji i autoritarnoj vlasti. Demonstranti su, dakle, daleko od stare anarhične Ljevice koja je dominirala studentskim protestima 1968. godine. Nakon što su srpski studenti blokirali most preko rijeke Dunav u Novom Sadu na 24 sata, odlučili su da produže protest za još tri sata dok su čistili područje na kojem su održavali svoj skup. Može li se uopšte zamisliti da su studenti u Parizu, nakon što su bacali kamenice na policiju, čistili ulice u Kvartiru Latinu pune (njihovog) krša?

Međutim, bez obzira na to šta su namjere demonstranata, njihov protest je duboko političan – pa da li su oni u nekom smislu hipokritični? Ne, upravo zato što su politični na mnogo radikalniji način: oni ne žele da igraju politiku unutar postojećeg prostora (uglavnom nepisanih) pravila, oni žele da promijene osnovni način na koji funkcionišu državni instituti u Srbiji.

Pravi hipokritni agent u ovoj aferi sjedi u Briselu, to je Evropska unija koja ne vrši pritisak na Vučića zbog straha da će se okrenuti Rusiji. Dok je predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen izrazila podršku “gruzijskom narodu koji se bori za demokratiju“, ona je ostala zapanjujuće tiha u vezi sa ustankom u Srbiji – zemlji koja je zvanično kandidat za članstvo u EU od 2012. godine.

EU je do sada dopuštala Aleksandru Vučiću da ide svojim putem jer je, kako su neki komentatori primijetili, obećao stabilnost i litijum. Ovaj nedostatak kritike od strane EU, čak i u slučaju masovnih izbornih prevara, više puta je ostavio srpsko civilno društvo na hladnom. Zato protesti u Srbiji nisu još jedna “obojena revolucija”, nisu još jedan pokret “pridruži se demokratskom Zapadu”, i nema EU zastava koje nose protestanti… Ukratko, nakon rata u Gazi, EU je dostigla još jedan etičko-politički pad.

Slovenački filozof Slavoj Žižek u autorskom tekstu za Danas.

izvor: aktueln.me, danas.rs