DINA Bajramspahić, građanska aktivistkinja: EU integracije vladajućoj većini usputna tema a ne magistralni put, zabrinjava najava novih pokušaja destabilizacije CG… (foto)

„EK jeste naklonjena proširenju, ali sve međuvladine konferencije kontrolišu države članice i svaka može u svakom trenutku staviti veto. Vlada se ne smije zanositi da će joj biti opraštano kao do sada. Prilika postoji i moramo da je iskoristimo. Da bi se to desilo, mnogo toga hitno mora da se popravi“, poručuje sagovornica Analitike…

PODGORICA: Crna Gora, Zanimčjivosti, vijesti, srijeda, 28. VIII 2024… 08: 53… DINA Bajramspahić, građanska aktivistkinja: EU integracije vladajućoj većini usputna tema a ne magistralni put, zabrinjava najava novih pokušaja destabilizacije CG… (foto)

Nezamislivo je da aspirant za članstvo u EU od tri lidera vladajuće većine ima dva koji su persone non grata u EU članici, ocijenila je u intervjuu za Portal Analitika građanska aktivistkinja Dina Bajramspahić. Ovaj problem će, upozorava ona, sa protokom vremena postati sve izraženiji. 

Poručuje i da zabrinjava najavljena serija ozbiljnih pokušaja destabilizacije Crne Gore, kroz promjenu Ustava, liberalizaciju politike državljanstva, te provokacije u vezi sa Lovćenom. 

Iako je dobijanjem IBAR-a omogućeno zatvaranje konkretnih pristupnih poglavlja, Bajramspahić smatra da u atmosferi kakva se zahuktava nije realno očekivati nastavak pozitivne dinamike kad je riječ o sprovođenju EU agende. Podvlači da se Vlada ne smije zanositi ubjeđenjem da će joj greške biti opraštane kao do sada, iako je Evropska komisija naklonjena procesu proširenja. 

Sporne politike sprovode se ekstenzivnije nego ranije 

Analitika: Iako je borba protiv korupcije jedan od najglasnije isticanih prioriteta sve tri Vlade formirane nakon 2020, podaci iz posljednjeg GRECO izvještaja pokazuju da je Crna Gora ispunila svega tri od 22 preporuke vezane za pomenutu oblast. Negativni izvještaji koji ukazuju na gotovo identičnu poziciju Crne Gore, bez suštinskih reformskih pomaka, faktički su konstanta. Jesu li ovi podaci zapravo nova potvrda da postoji jaz između deklarativnih prioriteta i praktičnog djelovanja vlasti? 

Bajramspahić: Za novu vlast, borba protiv korupcije je samo procesuiranje predstavnika prethodne vlasti i zadržavanje svih mogućnosti za zloupotrebe za sebe. 

Snošenje odgovornosti za sve prethodne zloupotrebe je nesporno neophodno. Međutim, to je nedovoljno. Ako se sistem ne bude mijenjao na način da onemogući potpuno iste zloupotrebe kojima smo svjedoci svakodnevno, rezultat je isti. Upravo u tome leži problem. 

Nova vlast, ne samo da je zadržala sve mogućnosti za zloupotrebe i samovolju, već u brojnim oblastima svojim djelovanjem proaktivno povećava prostor za diskreciono odlučivanje, briše uslove, snižava kriterijume kako bi novi ljudi sa još manjim kompetencijama od prethodnih mogli da zauzimaju pozicije, isključuje procedure, centralizuje odlučivanje, zaobilazi Skupštinu i jača Vladu. Jedan po jedan organ se isključuje iz opšteg službeničkog sistema (Ustavni sud, MUP…). 

Foto: gradski

Vlast je povećala pragove za izbjegavanje nadmetanja u nabavkama, hitne nabavke se primjenjuju bez ikakvog osnova, izuzeci se primjenjuju kao pravilo. Zakoni se usvajaju bez javne rasprave, mimo Plana rada Vlade i bez mišljenja EU. 

Izborni procesi se ne završavaju usljed siledžijskog ponašanja pod pokroviteljstvom partija, dok se u nizu opština vlast nije uspostavila. Restriktivni Zakon o slobodnom pristupu informacijama iz doba DPS-a je na snazi. Finansiranje političkih partija iz sumnjivih izvora je javna tajna. 

Teško je sjetiti se nekog državnog organa koji ne radi po diktatu nove vlasti ili se barem ne upire da im se dodvori, tako da o depolitizaciji i profesionalizaciji javne uprave nema ni riječi. 

GRECO izvještaj je samo posljednji u nizu, nakon Transparensija i Fridom Hausa, najuglednijih međunarodnih izvještaja, koji prepoznaju da se „konzumiraju“ sve „blagodeti“ lošeg sistema i ne sprovode antikorupcijske politike. Sve sporne i kritikovane politike DPS-a su zadržane, a brojne se sprovode ekstenzivnije nego ranije.

Zalaganje za neobuzdanu vlast nedemokratski refleks 

Analitika: Šta bi bila alternativa takvom stanju?

Bajramspahić: U Crnoj Gori je u skoro svim oblastima omogućena potpuna samovolja, a samim tim donošenje odluka u korist politički podobnih. 

Prava antikorupcijska politika znači usvajati zakone koji bi davali jasne smjernice za svaku odluku, tako da odluku diktira zakon, proizvodi je skoro kao matematičkom formulom, tako da ona ne može zavisiti od volje bilo kojeg pojedinca ni od koje partije, već prirodno izvire iz zakona i neupitna je. Zakon treba da diktira postupanje i tada bi bilo svejedno ko je na vlasti. Zato se to i zove „vladavina zakona“ (vladavina prava) kao opozit vladavini pojedinca ili oligarhije. 

Kad zakon ne uspije da prisili ljude na odgovornu odluku koja je u opštem interesu, treba ojačati prstenove odgovornosti oko svakoga, transparentnošću i konzistentnim sprovođenjem postupaka za utvrđivanje odgovornosti (etičke, disciplinske, krivične). Prevencija i represija zajedno daju rezultate. 

Međutim, ništa nije urađeno da se kreira antikorupcijski ambijent. Zakoni se pišu tako da onaj ko postupa, može da postupi kako mu se ćefne, bez ikakvih razumnih ograničenja. U rijetkim prilikama kada Upravni sud smogne snage da postavi granicu, u izvršnoj vlasti su šokirani. Zalaganje za neobuzdanu vlast je nedemokratski refleks. 

Nažalost, dan danas je toliko dominantan partitokratski pristup da niko u vlasti i ne pokušava sprovoditi bilo kakvu idealistički politiku već su se prepustili sveopštoj zloupotrebi javnog dobra u partijske svrhe. Onome što OSCE zove „institucionalna prednost“ u izborima, koja je naravno počela u doba DPS-a ali nije suzbijena ni smanjena. Naprotiv.

Bespotrebno kreiranje balvana na EU putu

Analitika: Koje su ključne kočnice na našem evropskom putu? Da li ih vlast na neki način svjesno stvara, u trenutku kad su nam vrata EU širom otvorena? 

Bajramspahić: Vlast definitivno ne izbjegava bespotrebno izazivanje problema i kreiranje balvana na EU putu. Nezamislivo je da aspirant za članstvo u EU od tri lidera vladajuće većine, ima dva koja su persona non grata u EU članici. Vlast ignoriše ovu činjenicu, ali sa protokom vremena i na duže staze taj problem će sve više i više dolaziti do izražaja. 

Vlada se nije oglašavala u vezi sa pisanjem medija da visi o koncu dodjela šest miliona eura Crnoj Gori iz Evropskog instrumenta mirovne pomoći (EPF), čemu se Hrvatska protivila na nižim nivoima odlučivanja u EU. 

Prema navodima u medijima, Hrvatska se usprotivila i prijedlogu Austrije da Crna Gora dobije 45 miliona eura za osnivanje koledža za bezbjednost i odbranu Zapadnog Balkana (Western Balkan Security and Defence College). Ukoliko se ovo desi, Vlada mora da snosi odgovornost jer Crna Gora nije u mogućnosti da trpi tolike gubitke, tim prije što znamo koliko je sektor bezbjednosti i odbrane zastario.

Nažalost, bojim se da je ovo samo početak trnovitog puta koji potpuno bespotrebno izazvan i ne rukovodeći se opštim interesima i državnim prioritetima. 

Strpljenje nacionalističkih partija istrošeno 

Analitika: Ima li izgleda da će biti nastavljena dinamika koja je prethodila IBAR-u?

Bajramspahić: Zabrinjava najavljena serija ozbiljnih pokušaja destabilizacije Crne Gore od strane krajnje-desne vladajuće većine koja, između ostalog, javno saopštava svoju namjeru da na neustavan način mijenja Ustav, liberalizuje politiku državljanstva, otvori nerješiva identitetska pitanja, potencira provokacije u vezi sa Lovćenom i dovede do usijanja ovo društvo. Zbog svega toga, čini se da je evropska integracija vladajućoj većini usputna tema a ne magistralni put. 

Od 235 obaveza sadržanih u Programu pristupanja koji je usvojila Vlada, ispunjeno je svega 50 i to su akti vezani za IBAR. U atmosferi kakva se zahuktava, ne djeluje realno da će do kraja godine biti ispunjene preostale obaveze. 

IBAR je omogućio zatvaranje pristupnih poglavlja u kojima su ispunjene obaveze i bilo bi odlično za Crnu Goru da neka poglavlja budu zatvorena do kraja godine. Međutim, ne izgleda kao da će se vlast držati EU agende. Strpljenje nacionalističkih partija je istrošeno.

Nasilje nad ženama nepodnošljivo rasprostranjeno

Analitika: Mislite li da su efekti pozitivnog IBAR-a prebrzo anulirani?

Bajramspahić: Najprije da po ko zna koji put ponovim da mi je drago da je Crna Gora dobila IBAR i da kažem da mi je sasvim svejedno ko će sprovesti reforme, dok god ih sprovodi. Nažalost, svakog dana se pojavljuju novi neoborivi dokazi koji potvrđuju nedostatak strukturnih promjena i transformacije institucija. 

Biljana Pavićević je treća žrtva femicida ove godine. Ubijena je nožem. Prijavila je bišeg muža dvadeset dana ranije, institucije joj nisu spasile život. Činilo se da su nam se urezala u pamćenje imena Šejle i Zumrite kao zastrašujuća opomena, ali nadležnim organima jednostavno nije bilo dovoljno.

Nasilje nad ženama je oblast čuvenog poglavlja 23 za koji smo dobili IBAR. Da li iko više ima drskosti da kaže da je IBAR zaslužen?  

U prethodnoj godini je bio jedan femicid. Biljana je 89 ubijena žena od 2001. godine. Toliko o pravnoj državi i pristupu pravdi. Nažalost, femicid je najekstremniji oblik, kojem prethodi život u nasilju. Nasilje nad ženama je nažalost u Crnoj Gori i dalje nepodnošljivo rasprostranjeno. 

Uporno se istrajava na demagogiji i ispraznim frazama dok rijetko kada čujemo nekoga iz vlasti da zna da napravi vezu između reformi i stvarnog života.

Progresivne struje unutar EU neće dovijeka okretati glavu 

Analitika: Šta je pomoglo dobijanju IBAR-a? Da li su obećanja o 2028. kao godini članstva ostvariva ili dešavanja za nama pokazuju da su ipak na nivou prevelikih ambicija, koje Brisel doživljava ozbiljno, dok ih ovdašnji političari češće koriste u marketinške svrhe? 

Bajramspahić: Bez dileme, dobijanju IBAR-a su pomogli geopolitička situacija, ruska agresija nad Ukrajinom i izborna godina za Evropski parlament. Sve navedeno je uticalo na povećanje potrebe evropskih institucija za jedinstvom, nekim pomacima i „uspjesima“. Veoma je važno razumjeti da Crna Gora nije Evropskoj uniji centralna tema.

Evropska komisija i posebno komesar Evropske unije za susjedsku politiku i proširenje su zabrinjavajuće spustili kriterujume po brojnim pitanjima, a naročito u oblasti vladavine prava. Posljedice izborne godine su se odrazile i na države članice, a ne samo na Crnu Goru i izazvale opravdane kritike, iako su notirana nazadovanja Mađarske, Slovačke, Italije. 

Krajem jula ove godine, Evropska komisija je objavila peti izvještaj o stanju vladavine prava u državama članicama – koji su kritikovani širom Evropske unije od strane stručne javnosti, panevropskih organizacija i lokalnih organizacija civilnog društva država članica. 

Tako recimo berlinska organizacija Liberties navodi da je prema izvještaju Komisije u državama članicama 2/3 (68%) preporuka iz 2023. godine u potpunosti ili djelimično adresirano. Liberties je međutim sproveo svoju procjenu i utvrdio da je od 137 preporuka, samo osam u potpunosti sprovedeno, 18 djelimično, 41 (otprilike 31%) nije zabilježen nikakav napredak…

Evropski građanski forum, koji okuplja preko 100 asocijacija i NVO iz preko 30 evropskih država, je takođe kritikovao pozitivan ton izvještaja i ponudio argumente koji ukazuju na generalno nazadovanje u Evropskoj uniji. Glasovi kritike izvještaja su se čuli u mnogim državama članicama, od Francuske i Grčke na jugu, do visokog sjevera. Izvještaj je osporavan i u Hrvatskoj u kojoj je ukazano na nerealan prikaz stanja i ružičast pogled na probleme. Amnesti Internašnal je izvjestio da je sloboda okupljanja ugrožena u 21 evropskoj zemlji. 

Drugim riječima, rat u Evropi kao posljedicu ima zabludu da „poremećaji demokratije“ nisu najgore nešto što može da se desi. To je snizilo visoke zahtjeve, koji su bili ono po čemu se prepoznaje Evropska unija. 

Međutim, takva klima neće trajati zauvijek. U Evropskoj uniji postoje autentične progresivne struje koje neće dovijeka okretati glavu. Klatno se već pomjerilo na drugu stranu u Francuskoj i Velikoj Britaniji i desnica je pretrpjela poraz.

Evropska komisija jeste naklonjena proširenju, ali sve međuvladine konferencije kontrolišu države članice i svaka može u svakom trenutku staviti veto. Vlada se ne smije zanositi da će joj biti opraštano kao do sada. Prilika zaista postoji i moramo da je iskoristimo. Da bi se to desilo, mnogo toga hitno mora da se popravi.

izvor Portal analitika.me