ADNAN Prekić: Omladina je lak plijen za crkvu kad obrazovni sistem i država nemaju snagu… (foto)

U Crnoj Gori nakon 2006. godine prvi put stasala je generacija koja je generalno manje obrazovana od svojih roditelja. SPC, ali i ostale vjerske zajednice, bez izuzetka, prepoznale su taj prostor i iskoristile ga, zbog čega imamo još jedan paradoks: da su mladi konzervativniji od svojih roditelja.

Naravno, u tome im pomaže opšti društveni ambijent u kome je skoro nemoguće kritikovati djelovanje SPC, i svako ko se odluči na taj korak izložen je šikaniranju i medijskom blaćenju – kaže Prekić

ržava i njen obrazovni sistem, nemaju snagu i uticaj da mlade usmjere na prave vrijednosti, pa su za crkvu i njenu široku mrežu uticaja, mladi dosta lak plijen.

Međutim i pored svih problema, nemam nikakvu sumnju da će klerikalizacija crnogorskog društva doživjeti poraz jer će stvarnost i neuspjeh neodgovornih politika najslikovitije pokazati besmislenost tih ideja u 21. vijeku- kaže u intervjuu Pobjedi istoričar i profesor na Univerzitetu Crne Gore Adnan Prekić. Objašnjava da će, nažalost, cijena tog osvješćenja biti dodatno urušavanje demokratskih i građanskih vrijednosti crnogorskog društva.

POBJEDA: Već dugi niz godina, sva istraživanja javnog mnjenja govore da je SPC institucija od najvećeg povjerenja u Crnoj Gori i to za mlade, na kojima ovo društvo treba da počiva. Postavlja se pitanje zašto je to tako, jer je više nego očigledno da malo tih koji iskazuju povjerenje u SPC imaju dodira sa hrišćanskom dogmom i više je doživljavaju kao nosioca nacionalne i političke (hegemonističke) ideje. Je li i ovaj porast povjerenja proistekao iz politike, socijalnih prilika ili opšteg nezadovoljstva, kako se mladi tretiraju u crnogorskom društvu?

PREKIĆ: Mislim da je crkva jednostavno samo iskoristila nespremnost i nezainteresovanost države i njenih institucija i da je u kontinuitetu preuzimala prostor koji joj je država ostavljala nedjelovanjem. Poput populizma koji jača zbog nefunkcionalne demokratije, tako je i klerikalizacija društva reakcija i posljedica nefunkcionalne države.

Crkva je to uspjela da iskoristi. Počeli su sa socijalnim i dobrotvornim radom, nastavili podrškom destruktivnim i zločinačkim politikama 90-ih, da bi se posljednjih 15 godina fokusirali na etabliranje široke i centralizovane mreže crkvenih opština širom Crne Gore.

Odustali su od duhovnosti, religije i asketizma i fokus stavili na moć i uticajnost, vodeći eparhije kao menadžeri, sa jasnim biznis planovima, projekcijama i bilansima. Tako danas SPC u Crnoj Gori organizuje kulturne festivale, sajmove knjiga, naučne konferencije, osniva i finansira medije, škole, vrtiće, crkvene horove i dobrotvorna društva.

Zbog svega toga, nakon 40 godina predanog rada i uz svesrdnu podršku države i njenih institucija bilo bi neobično da SPC u Crnoj Gori nema takav uticaj. U posljednjih nekoliko godina taj uticaj je dodatno učvršćen širokom mrežom organizacija i pojedinaca koji nijesu direktno povezani sa SPC, ali u javnom prostoru afirmišu njene ideje i dehumanizuju svakoga ko se usudi da kritički govori o djelovanu SPC u Crnoj Gori.

U društvu koje ne baštini tradiciju racionalnog prosuđivanja, ideje koje žrtvuju budućnost zbog pozivanja na „slavnu“ prošlost, lako se primaju. Mladi to najčešće ne razumiju, a u nedostatku snažnih i utemeljenih obrazovnih politika, profesionalnih medija i slobodnih pojedinaca koji bi ukazivali na te procese, postaju konzumenti takvog djelovanja.

Država i njen obrazovni sistem, nemaju snagu i uticaj da mlade usmjere na prave vrijednosti, pa su za crkvu i njenu široku mrežu uticaja, mladi dosta lak plijen. Međutim, i pored svih problema, nemam nikakvu sumnju da će klerikalizacija crnogorskog društva doživjeti poraz jer će stvarnost i neuspjeh neodgovornih politika najslikovitije pokazati besmislenost tih ideja u 21. vijeku. Nažalost, cijena tog osvješćenja biće dodatno urušavanje demokratskih i građanskih vrijednosti crnogorskog društva.

POBJEDA: Ako mladi vjeruju u dogmu, a ne u nauku – što to govori o obrazovnom sistemu u Crnoj Gori? Mogu li se te greške ispraviti ili se mora srušiti cijeli sistem da bi se gradio ponovo?

PREKIĆ: U zajednicama u kojima su znanje, obrazovanje i racionalno političko odlučivanje izuzetak, a ne pravilo, čini se da je ovakav rasplet neminovan. Živimo u vremenu post-istine, i mislim da su to ljudi u SPC mnogo bolje shvatili od političara.

Za njih istina, posebno ona koja je vezana za kritičku, naučnu istoriografiju, nije važna, jer su na vrijeme shvatili da je za njih mnogo važnija interpretacija tih činjenica. Upravo zbog toga, u Crnoj Gori već 40 godina slušamo teze o jednom narodu, jednoj religiji u jednoj državi.

Mitologija i nenaučne istorijske konstrukcije za njih su osnova javnog djelovanja. Tako se samo u Crnoj Gori može desiti da SPC drži službe i da prisvaja ranohrišćanske objekte na Duklji, Zlatici i Svaču ili da osmansku tvrđavu iz 15. vijeka proglasi za mjesto navodnog rođenja Stefana Nemanje, iako su relevantna naučna i arheološka istraživanja više puta pokazala da je ta priča izmaštana i izmišljena.

Međutim, istina, naučne činjenice i način dolaska do relevantnih naučnih saznanja nikada nijesu bili važni za ovu instituciju. Njima je samo važno da pošto-poto konstruišu istorijski kontinuitet savremene Crne Gore i Nemanjića i niza drugih mitova i legendi kojima se pokušava dati savremena ideološka funkcija.

POBJEDA: Bliskost toj vjerskoj organizaciji u Crnoj Gori je postala šansa za uspjeh i ima li to veze sa ovom „popularnošću“ crkve kod omladine?

PREKIĆ: Nijesam siguran da je ta popularnost generisana potrebom mladih za duhovnošću, već da odgovor na to pitanje treba tražiti u osmišljenom i planskom pristupu mladima od strane SPC. Iako u suštini konzervativna i zatvorena institucija, SPC u Crnoj Gori pokazala je mnogo više fleksibilnosti prema mladima kroz oblikovanje niza narativa sa kojima su mladi mogli da se identifikuju.

Cijela mreža medija i programa, uz podršku pojedinaca i organizovanih grupa na društvenim mrežama, pažljivo su oblikovali jedan simplifikovan identitetsko- vjerski narativ, sa kojim su mladi mogli da se identifikuju. Čini se da je SPC kroz ove medije komunikacije uspjela da dođe do mladih i nametne teze o navodnoj dekadentnosti zapadnoevropske kulture i civilizacije, afirmišući narative da zapadna civilizacija i kultura uvodi vrijednosni sistem koji je suprotan „tradicionalnim vrijednostima Crne Gore“.

Nažalost, u tome su uspjeli, a odgovor zašto je to tako možda treba tražiti u činjenici da je u Crnoj Gori nakon 2006. godine prvi put stasala generacija koja je generalno manje obrazovana od svojih roditelja. To se u Crnoj Gori dešava prvi put nakon više od stotinu godina, pa tako generacije koje odrastaju u Crnoj Gori manje znaju od svojih roditelja.

SPC, ali i ostale vjerske zajednice, bez izuzetka, prepoznale su taj prostor i iskoristile ga, zbog čega imamo još jedan paradoks: da su mladi konzervativniji od svojih roditelja.

Naravno, u tome im pomaže opšti društveni ambijent u kome je skoro nemoguće kritikovati djelovanje SPC, i svako ko se odluči na taj korak izložen je šikaniranju i medijskom blaćenju. Čini se da je više faktora uticalo na izraženu konzervativnost mladih, ali je to činjenica koju moramo prihvatiti.

POBJEDA: Državni establišment je redovno podržavao ovu vjersku organizaciju. Trude se svi da budu prisutni i time zadovolje birače. Da li je to dokaz do kojeg stepena klerikalne tendencije oblikuju ovo društvo i neutrališu građanski koncept i karakter države. Jesu li mladi u stvari najveće žrtve ovih procesa?

PREKIĆ: Nema potrebe da o ulozi SPC na političke i društvene procese u Crnoj Gori govorimo na osnovu utiska, jer je na mnogo primjera taj uticaj potvrđen, jasan i nedvosmislen. Ne treba puno govoriti u ulozi SPC u političkim procesima 2020. godine i njihovom uticaju na formiranje Vlade Crne Gore, kao i kompletno kadrovanje u godinama koje su uslijedile. To su činjenice, koje mogu da vam se sviđaju ili ne, ali su one aksiom za objektivnu analizu uloge SPC u crnogorskom društvu.

Međutim, mi imamo mnogo dublji problem, jer je političko djelovanje SPC u Crnoj Gori u direktnoj vezi sa politikom zvaničnog Beograda. SPC je ključni igrač u širenju uticaja zvaničnog Beograda na susjedne države, o čemu postoji niz konkretnih potvrda i dokaza. Uostalom, i u zvaničnim dokumentima Vlade Srbije (Strategija o saradnji matične države i Srba u regionu i dijaspori- 2011;

Povelja o srpskom kulturnom prostoru -2019) SPC je prepoznata kao „jedina integrativna ustanova i most između matične države i dijaspore“, koja uz podršku zvaničnog Beograda, treba da širi i zastupa interese Srbije u susjednim državama, a da „glavna čvorišta treba da budu parohije Srpske pravoslavne crkve“. Prema tome, u djelovanju SPC nema ništa nepoznato i nejasno.

Njihova uloga u stvaranju onoga što trenutno zove „srpski svet“ je jasna i transparentna. To je, nažalost, politika kontinuiteta, jer ne možemo zaboraviti da su ratovi 90-ih počeli zbog toga što su srpske političke i nacionalne elite insistirale na konceptu objedinjavanja „istorijskih teritorija srpskog naroda“, i osporavanju granica i teritorijalnog integriteta jugoslovenskih republika.

Uloga SPC u tim procesima bila je veoma važna i ne treba zaboraviti njihove stavove da “SPC i srpski narod nikada nijesu priznali vještačke i nelegitimne avnojevske unutrašnje granice, ustanovljene bez istorijskih ili etničkih osnova, samovoljom komunističke gerile“, kao i da „međurepubličke granice presijecaju živ organizam srpskog naroda“.

Takva politika završila je na osuđeničkoj klupi tribunala u Hagu i optužbama za nateže zločine. Nije nepoznata teza da se istorija ponavlja zajednicama koje ne poznaju svoju prošlost i koje iz istorijskih procesa ništa nijesu naučile niti usvojile. Savremeno crnogorsko društvo, nažalost, tu tezu potvrđuje jer je istorija slična rijeci – teče u onom pravcu u kojem je to moguće.

Sve više „salonskih“ vjernika u društvu koje nikada nije bilo religiozno

POBJEDA: Hramu Hristovog Vaskrsenja u Podgorici se tokom crkvenih praznika ne može prići. Stotine ljudi čekaju na pričešća u kripti hrama. Među njima je najviše mladih. Kada je crnogorsko društvo postalo toliko religiozno?

PREKIĆ: Nikada crnogorsko društvo nije bilo religiozno, niti je Crnoj Gori bilo previše iskrenih vjernika. O tome svjedoče i zapisi putopisaca iz 17, 18. i 19. vijeka, a tu tezu još ubjedljivije afirmiše crnogorsko iskustvo sa religijom u 20. vijeku u kome smo imali nekoliko perioda u kojima su crnogorski građani, u odnosu na religiju, išli iz jedne u drugu krajnost.

Utisak o povećanoj religioznosti je posljedica sve više salonskih vjernika, koji su ukapirali da im u „oslobođenoj“ Crnoj Gori ta vrsta vjerske legitimacije može pomoći u ostvarenju nekih ličnih ciljeva. Naravno, to ne znači da treba umanjivati njihov uticaj na mlade jer je ideja o religiji, kao osnovi za nacionalnu identifikaciju, pomiješana sa simplifikovanim i dekontekstualizovanim istorijskim događajima, veoma zavodljiva.

Snažno antizapadno konzervativno jezgro SPC neće odustati od ovog narativa, što je paradoksalno dobra vijest za građansku i prozapadnu Crnu Goru. Apsolutno sam siguran da, bez obzira na trenutnu snagu i potencijal klerikalnih struja u Crnoj Gori i njihov uticaj na mlade, oni ne mogu ponuditi ni jedno održivo i racionalno rješenje za probleme sa kojima se suočava savremena crnogorska država.

Autorka: Marija Jovićević

izvor: pobjeda.me