Kako se pečatno laže ili: SUADA, JESI LI CRNU GORU IKAD VOLJELA?

1. Prolegomena za analizu laži

Prekjuče je crnogorskom i regionalnom javnošću odjeknula vrlo opasna vijest. Medijum u liku profesorice biologije, magistarke komunikologije te poslanice i bivše potpredśednice Dritanove URA- e zanio se u prošlost i dao vrijednosni sud o nekim traumatičnim događajima iz crnogorske istorije.

Zločine nad muslimanskim stanovništvom u śeveroistočnim krajevima današnje Crne Gore tokom Balkanskih ratova i prve decenije postojanja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, rečena Suada Zoronjić je okarakterisala kao genocid!

Za taj genocid optužila je cijelu jednu etničku skupinu, ni manje ni više nego – Crnogorce. I uz to začinila ocjenom da je to prvi genocid u Evropi u XX vijeku. Bez ikakvog istorijskog konteksta, bez ikakve detaljnije analize i prezentovanja istorijskih izvora na kojima je utemeljila svoju osudu, Zoronjić je bez zadrške manijakalno ponavljala: genocid, genocid, genocid.

Zaista čudi što je osoba koja je o Rezoluciji o genocidu Srebrenici koju je 2020. godine predložila Bošnjačka stranka izjavila da je to „nepristojna zloupotreba žrtava Srebrenice u dnevnopolitički diskurs“ te „najbolja ilustracija besprizornosti i lažnog moralisanja ove nazovi nacionalne stranke Bošnjaka u Crnoj Gori”, toliko insistirala na riječi „genocid“.

No, kad nijeste istoričarka i kad nemate dobre namjere, moralne konvencije o težini iskazane riječi o prošlosti ne važe. Uostalom, Zoronjić je to odavno mogla naučiti od svojega stranačkog šefa Dritana Abazovića. Ipak, ovaj tekst nema namjeru da se bavi Suadom Zoronjić i Dritanom Abazovićem, već onim što je ona iskazala.

Primjenom komparativne metode i tekstološke analize onoga što je rekla Suada Zoronjić, profesorica biologije, te onoga što je o istim ovim zločinima rekao akademik i ponajbolji crnogorski istoričar Šerbo Rastoder u „Istoriji Crne Gore“, ostavićemo domaćoj i regionalnoj javnosti da sudi o moralnim kvalitetima izjave Suade Zoronjić.

2. „Crno na bijelo“– uporedite sami

Biologica Zoronjić:

Prvi zločin genocida u Evropi u 20. vijeku je izvršen nad Bošnjacima na Balkanu za vrijeme balkanskih ratova 1912. godine uključujući između ostalog i nad Bošnjacima na području plavo-gusinjske oblasti, Berana, Rožaja, Bijelog Polja i Šahovića, za vrijeme okupacije tih područja od Kraljevine Crne Gore. Tada su ubijani ljudi na osnovu presuda prijekog kraljevog suda. Oko 600 uglednih nedužnih muslimana – Bošnjaka i Albanaca i na silu pokršteno cjelokupno muslimansko stanovništvo 12.000 civila. Uz upotrebu sile je promijenjen njihov etnički, vjerski i kulturni identitet.

Istoričar Rastoder:

Kada je 8/ 21. novembra 1913. godine kralj Nikola objavio Proklamaciju o aneksiji, novooslobođeni krajevi su i formalno ušli u sastav crnogorske države, a njihovi žitelji su postali crnogorski državljani. Poslije nekoliko promjena u administrativnom smislu formirane su četiri oblasti: pećka (pećka, đakovička i istočka kapetanija); beranska (beranska, budimska i rožajska kapetanija); bjelopoljska (bjelopoljska, brzavska kapetanija i varoš Bijelo Polje); pljevaljska (pljevaljska, ćehotinska kapetanija i varoš Pljevlja). Plavsko-gusinjska  kapetanija je uključena u vasojevićku oblast, dok su Tuzi u administrativno-upravnom smislu ušli u sastav brdsko-zetske oblasti.

Desna obala Bojane, sa tuškom i bojanskom kapetanijom, ušla je u sastav crmničko-primorske oblasti, kao i krajiška kapetanija koja je obuhvatala područje Krajine između Rumije i Skadarskog jezera. Kada su u aprilu 1914. godine Crnoj Gori prisajedinjeni Grudi i Hoti, u novoobrazovanu tušku kapetaniju su ušle opštine Traboin, Grude i Rapša kojima je kralj Nikola obećao status starih krajeva Crne Gore. Po popisu izvršenom krajem 1913. godine na ovom području, sa osam kapetanija, 54 opštine i 33.546 domova (isključujući tušku kapetaniju i Krajinu), živjelo je oko 224.000 novih “podanika”. Prema nekim podacima, na ovom području je živjelo između 50-60 hiljada pravoslavnih, oko 160.000 muslimana i nekoliko hiljada katolika.

Relativno nepovoljna konfesionalna i nacionalna struktura stanovništva unutar koje je tek oko ¼ bila  pravoslavna, koja je crnogorsku vlast doživljavala kao “oslobodilačku” i postala njen oslonac, stavljala je Crnu Goru pred izazov u kojem su njeni demografski i materijalni potencijali bili nedovoljni za “pokrivanje” teritorije činovničkim i vojnim aparatom. Trebalo je zavesti red, obezbijediti nemirnu granicu prema Albaniji, suzbiti jak odmetnički pokret, uvesti novi pravni sistem, razoružati stanovništvo koje je u najvećem dijelu smatrano nepouzdanim osloncem novoj vlasti.

Zbog toga je u institucije  vlasti i vojske na ovom području uvedeno pretežno domicilno pravoslavno stanovništvo, posebno od novembra 1912. godine kada je Istočni odred napustio ovo područje i priključio se operacijama oko Skadra. Pljačka i nasilje nad neborbenim muslimanskim stanovništvom, bilježeni već od početka ratnih operacija,  suzbijani su od crnogorskih komandanata (serdar Janko Vukotić), ali su kasnije, uz punu podršku lokalnih vlasti, poprimili široke razmjere. Akcije razoružanja domicilnog stanovništva pratili su zločini, pljačke, represalije i dovele do pojave masovnog pokrštavanja, što je podstaklo iseljavanja muslimanskog stanovništva. Takve pojave su  narušile predstavu o Crnoj Gori kao vjerski najtolerantnijoj državi na Balkanu, koja je, s puno osnova, bila prisutna od 1878. do 1912.

Pojave masovnog pokrštavanja katolika i muslimana bilježene su prvih mjeseci 1913. godine. Dok je pokrštavanje katolika- Albanaca u đakovičkoj oblasti zaustavljeno intervencijom Austro-Ugarske, koja je posebno poslije ubistva katoličkog paroha Luiđija Palića (22.II \7.III 1913.) poprimila obilježje i diplomatske afere (“afera Palić”), pokrštavanje muslimana je zaustavljeno intervencijom sa Cetinja. Poslije rada mješovite austro-crnogorske komisije i neuspješnih napora Cetinja da pojavu konverzije prikaže “dobrovoljnom”, kao i Proklamacije o slobodnom povratku muslimana i katolika u svoju vjeru, ceremonijal povratka katolika obavljen je, pod pokroviteljstvom prizrenskog nadbiskupa, u Đakovici 8. juna 1913. godine. Tada se većina nasilno pokrštenih katolika (samo oko 1.200 iz đakovičke oblasti) vratila u katoličanstvo.

U isto vrijeme je vršeno nasilno pokrštavanje muslimana koji su ostali bez ikakve zaštite. Najmasovnije je bilo u pećkoj (pokršteno između 7- 10 hiljada) i u plavsko-gusinjskoj oblasti (preko 3.000). Jedini način da spasu svoj život, čast i imovinu muslimani su nalazili u pokrštavanju, koje su lokalne vlasti podsticale i prikazivale Cetinju kao “dobrovoljni povratak u prađedovsku vjeru”.

Teror sprovođen nad muslimanskim življem od strane lokalne  upravne i vojno-policijske vlasti, sastavljene uglavnom od dojučerašnje raje, koja je novostvorenu situaciju vidjela kao šansu za osvetu nad “vjekovnim krvnicima”,  suzbijen  je tek poslije rada državnih komisija formiranih na Cetinju, čiji su izvještaji ubjedljivo svjedočili o razmjerama zločina i nasilja. Poslije čitanja Proklamacije kralja Nikole o slobodnom  povratku u svoju vjeru u maju 1913. godine i otvaranja džamija, najveći broj pokrštenih se vratio u islam, tako da od ovog datuma pokrštavanje prestaje.

Iako se ova akcija ne može direktno dovesti u vezu sa zvaničnom državnom politikom i tradicijom Crne Gore, njena odgovornost se ne umanjuje time da ih nije mogla  spriječiti, a zločince adekvatno kazniti. Crna Gora se ovim akcijama značajno kompromitovala, jer se sve dešavalo u vrijeme borbi oko Skadra i diplomatske inicijative da se zadrži ovaj grad. Tako je “izlazak” Crne Gore iz “herojskog” doba, praćen pojavama nezamislivim samo nekoliko decenija unazad, nagovještavao ulazak u “krvavi ” XX vijek.

Biologica Zoronjić:

Pod srbijanskom dinastijom Karađorđevića u mirnodopskim uslovima brojni zločini prema Bošnjacima i Albancima, genocidne namjere i genocidnog karaktera. Najdrastičniji su bili pokolji u južnom dijelu Sandžaka u Plavu i Gusinju. U južnom dijelu Sandžaka je formirana Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. U novembru 1924. su Crnogorci, Kolašinci, Poljani i drugi su u selima Šahovićima i Pavinom Polju zaklali 350 Bošnjaka, izvršili silovanja i zapalili kuće. Preživjelo bošnjačko stanovništvo se nakon genocida u Šahovićima i Pavinom Polju potpuno iselilo. Jedan dio u Tursku, drugi u Bosnu…

Istoričar Rastoder:

Brutalni teror provođen protiv protivnika bezuslovnog ujedinjenja, njihovih porodica i jataka bila je samo jedna strana tadašnjeg režima. Nekažnjeni su ostajali i zločini kakvi su bili interniranje čitavih porodica, zabrana  prodaje namirnica seljacima iz sela u kojima ima odmetnika, zabrana izgona stoke, paljenje kuća, hapšenja žena i djece. Odmetničke grupacije su krstarile Crnom Gorom i napadale istaknutije predstavnike političke i izvršne vlasti. Stalne akcije vojske, žandarmerije i dobrovoljačkih odreda, sastavljenih od lokalnog stanovništva, bile su dio opšteg kolorita u kojem su strah i nesigurnost vladali  Crnom Gorom.

Ubijanje i spaljivanje porodice odmetnika Petra Zvicera u aprilu 1923. godine, likvidacija 11 odmetnika u Šćepan- dolu u Rubežima kod Nikšića decembra 1923. godine, ubistvo u zatvoru komandira crnogorske vojske Šćepana Mijuškovića i njegovog bratanca Stevana februara 1924. godine, i likvidacija 13 i predaja 10 odmetnika marta 1924. godine – bila su završna događanja u akciji likvidacije komita, budući da ih je poslije tog datuma u šumama ostalo tek 10-15.

Ipak, najveći nekažnjeni zločin počinjen je nad muslimanskim življem u Šahovićima (Tomaševu) u novembru 1924. godine, kada je ubijeno najmanje 350 ljudi, žena i djece. Zločin se dogodio iz osvete lokalnog stanovništva zbog ubistva Boška Boškovića, načelnika kolašinskog okruga, novembra 1924. godine, za šta je neosnovano optužen muslimanski odmetnik Jusuf Mehonjić, koji se tada nije ni nalazio u zemlji. Inače, Boškovića su ubili crnogorski odmetnici u obračunu koji je imao političku pozadinu.

Poslije ovoga zločina preostali muslimanski živalj se iselio iz Vraneške doline, odlazeći za Bosnu (Gornji Rahići kod Brčkog), Tursku ili Bijelo Polje. Ovo je bio najveći zločin počinjen u mirnodopskim uslovima za koji jugoslovenska država nije ni pokušala da sudski goni krivce.

3. Što je Zoronjić zapravo rekla?

Iz narečenog biologice Zoronjić povodom zločina u Balkanskim ratovima stiče se utisak da je:

Premisa 1 – crnogorska država kralja Nikole sistematski uništavala muslimansko i katoličko stanovništvo u novoosvojenim krajevima te izvršila genocid.

Premisa 2 – Da su kod onih koji su preživjeli bespovratno promijenjeni etnički, vjerski i kulturni identitet. Iz onoga što je u „Istoriji Crne Gore“ napisao istoričar Šerbo Rastoder ne samo što niđe ne vidimo riječ „genocid“ nego dobijamo vrlo raščlanjen kontekst vremena u kojemu su zločini vršeni te napore države da se žrtve pokrštavanja kasnije vrate u svoju vjeru. Takođe, vidimo i to da ovi zločini nijesu naređivani od centralnih vlasti na Cetinju već da su većinom plod lokalnih vlasti, što naravno, ne umanjuje krivicu crnogorskoga dvora da se ti zločini u potpunosti spriječe.

Povodom zločina u Šahovićima primjetna je intencija istoga intenziteta profesorice biologije Suade Zoronjić – genocid Crnogoraca. S druge strane, istoričar Rastoder koji je za monografiju o Šahovićima „Kad su vakat kaljali insani“ dobio najviše državno priznanje– Trinaestojulsku nagradu, niđe ne navodi termin genocid!

I kao što to uvijek proviđenje namjesti, kad kratka pamet visokih ambicija iz klupa osnovne škole preko noći zaśedne u poslaničke i kad svakom svom javnom nastupu ispršeno pokušava dati epohalni karakter, što mimikom što izvještačenom malograđanskom retorskom dinamikom, tako se uvijek porodi poneki biser koji izuzetno ilustrira onoga koji ga je odvalio. Tako Zoronjić veli: „U južnom dijelu Sandžaka je formirana Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca.“

4. Zašto Zoronjić to radi?

Najkraće objašnjenje Zoronjićkinog pokusa ogleda se u nastojanjima njene partije i medijskih pokrovitelja da kreiraju fantomski „zločinački crnogorski nacionalizam“ koji bi stavili naspram velikosrpskog (koji nikad ne pominju i ne osuđuju, najbolji dokaz: Dritanov govor u Srebrenici) a sebe metnuli u centar kao jedinog kredibilnog faktora u državi koji će donijeti „pomirenje“. Pored toga, sve otvorenije linije saradnje između Abazovića i srpskih vlasti predvođenih Aleksandrom Vučićem nastoje od Crne Gore odvratiti manje brojne narode i razbiti crnogorsku građansku strukturu. A kad vam je to cilj, onda je sredstvo potpuno nebitno.

Da u izjavi Zoronjić leži takva svrha otkriva i podrška koju je za svoju izjavu dobila, pazite sad, od opskurnog pročetničkog, vučićevskog, velikorspkog i proruskog portala IN4s koji se počesto pohvali kolumnama Radovana Karadžića ili proslavi rođendan Ratka Mladića. Eto, na to su Dritanova URA i Suada Zoronjić spali. Jedan tamošnji kolumnista povodom njene izjave odlično je zapazio da ona ima „strateški“ karakter. Mislim da preko toga ne treba ništa više reći.

5. Polazna literatura za profesoricu biologije Suadu Zoronjić povodom istorijskih događaja o kojima je pisala, kad opet bude htjela da pametuje o prošlosti:

Babić Branko, Politika Crne Gore u novooslobođenim krajevima 1912-1914, Obod-Pobjeda, Cetinje-Titograd, 1984.

Šabotić Sait, „Pokrštavanje muslimanskog stanovništva u plavsko-gusinjskom kraju 1913.godine u istoriografiji“, Zbornik radova sa naučnog skupa ‘Vakat zuluma 1912-1913. godine, Plav/Gusinje 9.mart 2013’, Almanah, Podgorica, 2013.

Andrijašević Živko & Stanojević Goran, Pokrštavanje muslimana 1913, Almanah, Podgorica, 2003.

Rastoder Šerbo, Kad su vakat kaljali insani – Šahovići 1924, Almanah, Podgorica, 2011. 

Za Antenu M piše: Boban Batrićević

izvor: antena m.me